Kolefnisgjöld og orkusækinn iðnaður

22. sep. 2021

Lítið hefur farið fyrir því í umræðu um kolefnisgjald af atvinnulífinu að þau fyrirtæki sem falla undir ETS, viðskiptakerfi ESB um losunarheimildir, greiða nú þegar ört hækkandi kolefnisgjald fyrir sína losun. Það á við um íslensku álverin og kísilverin, flugfélögin og orkufyrirtækin. 

Ef litið er á álverin sérstaklega hafa þau greitt milljarða fyrir losunarheimildir frá því ETS-kerfið var tekið upp og má áætla að verðið hafi numið um 1,5 milljörðum bara fyrir árið 2020 eða um milljón á hvern starfsmann. Verðið hefur tvöfaldast síðan þá og má því reikna með að gjöldin verði mun hærri á þessu ári. 

Verð á losunarheimildum hefur hækkað ört síðustu misserin og hefur tólffaldast sé litið aftur til ársins 2017. Þess má geta að álver í Evrópu greiða hæstu gjöldin fyrir sína losun og eru kolefnisgjöld á álframleiðslu utan Evrópu ýmist mun lægri eða ekki til staðar. Það skekkir samkeppnisstöðuna og er það áhyggjuefni, ekki síst þegar horft er til þess að kolefnisfótspor álframleiðslu er minna í Evrópu en í öðrum heimsálfum. 

Íslenska ríkið hefur vaxandi tekjur af ETS-kerfinu vegna öflugs orkusækins iðnaðar og fær úthlutað heimildum sem það selur á markaði. Uppsafnaðar tekjur ríkisins námu rúmum 9 milljörðum fyrir árin 2013 til 2020 og var gert ráð fyrir tekjum upp á 1,3 milljarð fyrir 2021, en reikna má með að sú tala verði nokkuð hærri. 

Fjórða tímabil ETS hófst í byrjun þessa árs með enn meiri áherslu á samdrætti í losun. Markmið núverandi endurskoðunar er að mæta „Fit for 55“-markmiði ESB sem kveður á um að dregið hafi úr losun um 55% árið 2030. 

Tilgangurinn með ETS-kerfinu er að skapa hvata fyrir fyrirtæki til að fjárfesta í tækniþróun og draga úr losun. Þá er hugmyndin sú að tekjur stjórnvalda af kerfinu séu eyrnamerktar loftslagsvænum verkefnum í atvinnulífinu og er sú raunin víðast hvar innan ESB. 

Þau álfyrirtæki sem starfa á Íslandi eru nú þegar leiðandi í rannsóknum á þessu sviði. Alcoa og Rio Tinto vinna saman að þróun kolefnislausra skauta undir hatti Elysis, en að því koma einnig kanadísk stjórnvöld og tæknirisinn Apple. Lagt er upp með að hægt verði að innleiða tæknina í starfandi álver og gangi það eftir losnar súrefni en ekki koldíoxíð við framleiðslu áls. 

Þá hefur íslenska sprotafyrirtækið Arctus Metals unnið að sambærilegri þróun í samstarfi við Nýsköpunarmiðstöð og Norðurál, en verkefnið var m.a. styrkt af Alcoa Foundation. Nýverið var tilkynnt að það væri komið í samstarf við þýska álframleiðandann Trimet, þar sem unnið verður að því að skala framleiðsluna upp enn frekar. 

Losun álframleiðslu er hvergi minni en á Íslandi. Þar munar mest um nýtingu endurnýjanlegra orkugjafa, enda er kolaorka helsta orsök losunar við álframleiðslu á heimsvísu. En íslensku álverin hafa einnig náð góðum árangri við að draga úr beinni losun við framleiðsluna, losun á hvert framleitt tonn hefur dregist saman um 75% frá árinu 1990 og örðugt er að ná lengra með núverandi framleiðslutækni. 

Ljóst er þó að álverin halda áfram að leita allra leiða til að draga frekar úr losun. Á meðal þess sem verið hefur til skoðunar hér á landi er förgun og föngun koldíoxíðs. Álverin skrifuðu undir viljayfirlýsingu fyrir tveim árum með íslenskum stjórnvöldum og Orkuveitu Reykjavíkur um samstarf við að leiða gas í grjót, en til þess þarf að þróa nýjar leiðir við föngun koldíoxíðs. 

Fleiri aðferðir við föngun og förgun eru til skoðunar, enda ljóst að margs konar tækniþróun þarf að eiga sér stað. Sama tækni á ekki alltaf við, þar sem umgjörð og aðstæður eru ólíkar frá einu álveri til annars, og líklegt er að innleiðingin muni taka sinn tíma. Mikilvægt er að tryggja tæknihlutleysi þegar losun er metin innan ETS, enda er markmiðið fyrst og fremst að finna árangursríkar leiðir til að draga úr losun, ekki að gera upp á milli þeirra. 

Ísland er í kjörstöðu til að vera brautryðjandi í rannsóknum og þróun föngunar- og förgunartækni með sinn öfluga orkusækna iðnað. Nú þegar hafa myndast vísar að sprotafyrirtækjum á þessu sviði og öll álverin hér á landi hafa sýnt í verki vilja til að taka þátt í slíku samstarfi. Nú er tækifærið að sækja fram í loftslagsmálum.

Pétur Blöndal, framkvæmdastjóri Samáls.

ViðskiptaMogginn, 22. september 2021.