Sókn nýsköpunar og hugverkaiðnaðar – þar getum við verið sammála
Formaður SI og Formaður BHM skrifa í Morgunblaðið um hugverkaiðnað og menntamál.
Á þessari öld hefur íslenska hagkerfið sveiflast þrisvar sinnum meira en Evrópulöndin að meðaltali. Ísland hefur auk þess gengið í gegnum mun dýpri og langvinnari efnahagslægðir á síðustu 12 árum en þau lönd sem við berum okkur helst saman við. Nú, á árinu 2021, benda nýjustu spár greiningaraðila til þess að Ísland nái framleiðslustigi fyrir heimsfaraldur um ári á eftir helstu viðskiptalöndum. Engu að síður ríkir þó óvissa um efnahagsframvinduna. Minnstu sviptingar í ytra umhverfi gætu gjörbreytt horfum til hins verra en óvæntir búhnykkir gætu einnig skapað grundvöll fyrir stórauknum hagvexti. Þetta skýrist af því að íslenska hagkerfið hefur verið auðlindadrifið. Þessi haglýsing er okkur mjög kunnugleg en hún hefur átt við í kjölfar nær allra efnahagslægða í sögu þjóðarinnar. Hvaða lærdóm ber að draga af þessu?
Hugverkaiðnaður getur tryggt lífskjör til lengri tíma
Ísland er harðbýlt land og hagkerfið lítið og einhæft. Um 70% útflutningstekna þjóðarinnar á síðustu fimm árum má rekja beint eða óbeint til náttúruauðlinda landsins en fiskurinn, orkusækinn iðnaður og ferðaþjónustan tengjast öll nytjum náttúrunnar. Tekjur af náttúruauðlindunum hafa vissulega fært okkur í flokk efnuðustu þjóða heims en leiðin að auknum stöðugleika og hagsæld á Íslandi til framtíðar er að auka fjölbreytni í útflutningsatvinnuvegum. Nú er hugverkaiðnaður orðinn fjórða stoð útflutningstekna íslenska þjóðarbúsins til viðbótar við orkusækinn iðnað, sjávarútveg og ferðaþjónustu. Hugverkaiðnaður skapaði 16% af útflutningstekjum síðasta árs og vöxtur undanfarinna ára sýnir að í hugverkaiðnaði felast raunveruleg tækifæri fyrir Ísland. Skortur á sérfræðiþekkingu á ýmsum sviðum hér á landi stendur vexti hugverkaiðnaðar fyrir þrifum. Helsta leiðin til þess að undirbyggja áfram nýsköpunardrifinn hagvöxt framtíðar er að leggja áherslu á menntun, liðka verulega frekar fyrir komu reynslumikilla sérfræðinga til landsins, skapa rétta efnahagslega hvata og setja háframleiðnistörf í fyrsta sæti í atvinnustefnu þjóðarinnar. Fyrir hvern reynslumikinn sérfræðing sem kemur hingað til lands til að starfa, verða til fjölmörg afleidd störf. Við eigum vissulega mörg framsækin fyrirtæki í hugverkaiðnaði nú þegar en þurfum að gera enn betur.
Traustari tengsl atvinnulífs, heildarsamtaka og menntakerfis
Ef markmið um nýsköpunar- og hugverkadrifið hagkerfi á að nást þarf að huga að umbótum á mörgum sviðum. Styrkja þarf einstaklingsmiðað nám og rækta hæfileika einstaklinga á öllum skólastigum. Auka þarf gæði háskólanáms og treysta tengsl atvinnulífs, heildarsamtaka launafólks og menntakerfisins. Starfsumhverfi og starfsaðstæður á Íslandi verða að vera með því besta sem þekkist svo hæfileikaríkir sérfræðingar af öllum þjóðernum sjái hag sinn í að starfa fyrir íslensk fyrirtæki. Hið opinbera þarf að halda áfram að styðja við framsækin hugverka- og hátæknifyrirtæki með því að hlúa að hvötum til nýsköpunar og festa endurgreiðslur vegna rannsókna og þróunar í sessi til frambúðar. Þannig verða til ný, verðmæt og eftirsótt störf. Fengin reynsla varðar bjarta leið og nú þarf að bæta í. Ný ríkisstjórn þarf umfram allt að marka metnaðarfulla stefnu um leiðina fram á við í samstarfi við ábyrga aðila vinnumarkaðar.
Þar getum við verið sammála
Atvinnuleysi og deilur á vinnumarkaði hafa sett sinn svip á þennan áratug en forsvarsmenn atvinnulífs og launafólks munu halda áfram að takast á um sjálfbærni launa, kjör og réttindi, eðli málsins samkvæmt. Mikilvægt er þó, í kjölfar heimsfaraldurs, að við stöldrum við, slíðrum sverðin og aukum samtal og samvinnu á vinnumarkaði um þau málefni sem standa utan kjarasamninga og varða heildarhag. Við formenn BHM, heildarsamtaka 28 stéttarfélaga háskólamenntaðra, og SI, samtaka 1.400 fyrirtækja og félaga sjálfstætt starfandi, erum sammála um að stóraukin nýsköpun og aukin hlutdeild hugvits og menntunar í verðmætasköpun Íslands sé helsta leiðin að auknum lífsgæðum Íslendinga og aukinni samkeppnishæfni landsins. Byggjum lífskjarasókn til framtíðar á nýsköpun og hugverkum og vörðum leiðina að því markmiði saman.
Árni Sigurjónsson, formaður Samtaka iðnaðarins, og Friðrik Jónsson, formaður Bandalags háskólamanna.
Morgunblaðið, 13. nóvember 2021.