Hið opinbera tekur til sín verkfræðinga
„Á undanförnum árum hefur þó nokkuð af okkar reynslumesta og hæfasta fólki ráðið sig til opinberra aðila: fækkað hefur hjá verkfræðistofunum en á sama tíma hafa verkfræðideildir stofnananna aukið við sig,“ segir Reynir Sævarsson, formaður Félags ráðgjafarverkfræðinga í viðtali Ásgeirs Ingvarssonar í Morgunblaðinu. Reynir segir að nýleg rannsókn hafi sýnt fram á töluverða tilfærslu verkfræðinga frá einkageiranum yfir til hins opinbera. „Samhliða þessu vinna stofnanir verkfræðitengd verkefni í auknum mæli innanhúss frekar en að kaupa þessa þjónustu utan frá.“
Starfsfólki verkfræðistofa fækkar en fjölgar hjá opinberum stofnunum
Í viðtalinu kemur fram að tæknimenntuðum starfsmönnum Framkvæmdasýslu ríkisins hafi fjölgað úr 23 árið 2015 í 41 árið 2019. Á sama tímabili fjölgaði tæknimenntuðum hjá Nýjum Landspítala úr 6 í 22, og hjá Ríkiseignum úr 17 í 24. „Hjá Vegagerðinni hefur félögum í Verkfræðingafélagi Íslands fjölgað úr 66 árið 2015 í 73 á þessu ári. Er svipaða sögu að segja af umhverfis- og skipulagssviði Reykjavíkurborgar, Landsvirkjun og Landsneti. Hins vegar hefur starfsfólki þriggja stærstu verkfræðistofanna fækkað um 66 manns, eða 7% af heildinni og oftar en ekki fólk með mikla reynslu sem hefur horfið á braut.“
Útboðsreglur æ meira íþyngjandi
Reynir segir í Morgunblaðinu að margt geta skýrt þessa þróun og nefnir hann sem dæmi að stjórnendum stofnana geti þótt umgjörðin utan um útboð verkefna orðin það flókin að hentugra sé að a.m.k. innvista smærri verkefnum í meira mæli og að önnur möguleg skýring sé að stofnanir meti það svo að hagkvæmara sé að verkfræðivinna fari fram innanhúss. Hann segir það viðhorf byggja á misskilningi „Útboðsreglur verða æ meira íþyngjandi og fylgir því bæði kostnaður fyrir þá sem skipuleggja útboðið og fara yfir tilboð, en ekki síður fyrir þá sem bjóða í verkin. Þá er ekki hægt að útiloka kvartanir og kærur að útboði loknu, með tilheyrandi kostnaði og fyrirhöfn. Er tímabært að skoða nánar hvaða leiðir mætti fara til að einfalda útboðsferli stofnana en einnig ætti að fylgja fordæmi hinna Norðurlandaþjóðanna þar sem sjá má góð dæmi um vandaðar aðferðir við innkaup ráðgjafar þar sem fleiri mikilvægir þættir en verðið eru teknir inn við val. Við sjáum alltént þörf á að ræða stefnu hins opinbera varðandi þessa hluti því núverandi stefna eykur umfang hins opinbera og rímar ekki við t.d. stefnu yfirvalda um nýsköpun. Við sem störfum í greininni fáum með engu móti skilið þau rök að það sé dýrt að kaupa þjónustu verkfræðings, en þegar leitað er til verkfræðistofu er verkkaupi hins vegar að tryggja það að þeir sem leysa verkefnið af hendi hafi hárrétta reynslu og bakgrunn og séu líklegir til að vinna bæði hraðar og betur en verkfræðingur sem hefur kannski ekki unnið sambærilegt verkefni í lengri tíma. Er starf verkfræðinga ekki ósvipað störfum lækna að þessu leyti, að munur er á sérhæfingu fólks og reynslu, og getu til að leysa ýmis sérhæfð verkefni hratt og vel af hendi. Hinu má ekki heldur gleyma að verkfræðingur á stofu þarf ekki nema að rölta um hæðina sína til að fá ábendingar og ráð frá öðrum reynsluboltum. Með því að semja við verkfræðistofu er verkkaupinn í raun að fá mikla reynslu og rýni með í kaupunum.“
Getur leitt til aukins kostnaðar fyrir hið opinbera
Í fréttinni segir að megi því leiða líkum að því að innvistun verkfræðiþjónustu leiði til aukins kostnaðar fyrir hið opinbera og bendi Reynir á að stofnanir séu einnig í vanda staddar ef t.d. samdráttur í hagkerfinu valdi því að fjölmennar verkfræðideildir hafi úr fáum verkefnum að moða. „Fólk getur rétt ímyndað sér hvernig ástandið hefði orðið á árunum eftir bankahrun ef að stofnanir hér og þar hefðu verið búnar að koma sér upp stórum verkfræðideildum enda hægara sagt en gert fyrir hið opinbera að segja fólki upp störfum. Það sem gerðist aftur á móti á samdráttarárunum fyrir röskum áratug var að verkfræðistofurnar gátu aðlagast og leituðu verkefna erlendis – eitthvað sem opinber stofnun gæti aldrei gert.“
Þekking verkfræðinga hjá hinu opinbera nýtist aðeins á einum stað
Í viðtalinu kemur fram að Reynir bendi á að þróun í átt til aukinnar innvistunar sé óhjákvæmilega til þess fallin að veikja verkfræðistofurnar og draga úr getu þeirra til að láta að sér kveða jafnt á innlendum sem erlendum markaði. „Tengja má árangur stærstu verkfræðistofa landsins með beinum hætti við það, að á sínum tíma voru teknar ákvarðanir um að útvista verkefnum orkugeirans. Þetta varð til þess að verkfræðistofunum óx fiskur um hrygg og menn urðu kappsmiklir, og er íslensk verkfræðiþekking í dag orðin uppspretta mikilla útflutningstekna. Sem dæmi er Efla stærsti ráðgjafi Noregs í hönnun háspennulína, Mannvit leiðandi á heimsvísu í nýtingu jarðvarma og Verkís fengið til að hanna vatnsaflsvirkjanir um allan heim. Verandi örþjóð þá eigum við ekki marga sérfræðinga og kannski bara einn eða tveir í landinu öllu sem hafa sérhæft sig á sumum sviðum verkfræðinnar. Í löndum eins og Noregi er þetta ekki vandi enda hægt að ganga að vísum 25 sambærilegum sérfræðingum, en þegar íslenskar verkfræðistofur missa þannig starfskraft til opinberrar stofnunar þá nýtist þekking hans eftirleiðis aðeins á einum stað.“
Morgunblaðið / mbl.is, 30. ágúst 2021.
