2019 er ár aðgerða

2. jan. 2019

Árið 2018 var ár grein­inga og umræð­u en árið 2019 verður ár ákvarð­ana og upp­bygg­ing­ar til fram­tíð­ar. Nið­ur­staða kjara­samn­inga, end­ur­skoðun pen­inga­stefnu, stefnu­mót­un um fjár­mála­mark­að­inn, ­mótun mennta­stefn­u, ný­sköp­un­ar­stefnu og orku­stefnu og tíma­bær inn­viða­upp­bygg­ing eru meðal verk­efna sem eru nú þegar á dag­skrá og verða til lykta leidd árið 2019. Þarna vantar atvinnu­stefnu sem ætti að vera rauði þráð­ur­inn í stefnu­mótun stjórn­valda. ­Stjórn­völd ættu að móta slíka stefnu.

Öll þau mál­efni sem nefnd eru hér að framan lúta að sam­keppn­is­hæfn­i. ­Sam­keppn­is­hæfni þjóða er eins og heims­meist­ara­mót í lífs­gæð­um. Því framar sem ríki standa, þeim mun meiri verð­mæti verða til og þar með verður meira til skipt­anna. Allir vinna. Þess vegna reyna ríki heims stöðugt að bæta sig og gera betur á helstu svið­um. Þau fjögur mál­efni sem mestu varða ­fyr­ir­ fram­leiðni og þar með sam­keppn­is­hæfni eru mennt­un, inn­við­ir, nýsköpun og starfs­um­hverfi. Með umbótum í þessum fjórum mála­flokkum stöndum við betur að vígi í alþjóð­legri sam­keppn­i. Hér á landi má gera betur og tím­inn til umbóta er nú, þegar efna­hags­legri end­ur­reisn er lokið með miklum ágæt­um, nú síð­ast með áformum um frek­ari losun hafta. Hug­vit verður drif­kraftur vaxtar á þess­ari öld, rétt eins og hag­kvæm nýt­ing nátt­úru­auð­linda var for­senda fram­fara á síð­ustu öld. Hug­vitið þarf að virkja í meira mæli til að ­skapa þau auknu verðmæti sem þarf til að standa undir auknum lífs­gæð­um.

Öll skip rísa á flóð­inu

Um þessar mundir móta stjórn­völd stefnu í ýmsum lyk­il­mála­flokkum sbr. mennta­mál­um, nýsköp­un, orku­málum og innviðum þar sem horft er til langs tíma. Atvinnu­stefna snýr al­mennt að því að bæta skil­yrði til rekstrar og þannig miðar hún að bættri sam­keppn­is­hæfni. Atvinnu­stefnu eiga stjórn­völd að móta nú og hafa hana til hlið­sjónar við aðra stefnu­mót­un ­sem fer fram. Þannig fæst nauð­syn­legt sam­hengi og fjár­munir verða nýttir á hag­kvæm­astan hátt. ­Fjölgun iðn­mennt­aðra á vinnu­mark­aði, átak í upp­bygg­ingu inn­viða og hús­næð­is, frekari hvatar til nýsköp­un­ar og stöðugt, hag­kvæmt og skil­virkt starfs­um­hverfi eru meðal áherslu­mála sem nefnd eru í nýlegri skýrslu Sam­taka iðn­að­ar­ins um atvinnu­stefn­u. 

Íslenskt gjörið svo vel

Krefj­andi rekstr­ar­skil­yrði settu mark sitt á atvinnu­lífið þar sem sam­spil launa­hækk­ana og sterkrar krónu gerðu Ísland að einu dýrasta landi heims 2018. Ekk­ert iðn­ríki hefur gengið í gegnum við­líka sveiflur í raun­gengi síns gjald­mið­ils eins og Ísland síð­ustu ár, hvort heldur á mæli­kvarða verð­lags eða launa. Þetta dregur sam­keppn­is­hæfni Íslands nið­ur­. ­Fjöl­mörg störf hurfu fyrir vikið og rót­grónum iðn­fyr­ir­tækjum var lokað eða starf­semi skert. Hætt er við því að ­starf­sem­i ­sem einu sinni er lögð af hér á land­i kom­i ekki aft­ur. Það er eft­ir­sjá eftir því og þeim verð­mætum sem áður urðu til hér­ en verða í fram­tíð­inni til erlend­is. Þessu þarf að gefa meiri gaum og meta hvort hags­munir til skemmri tíma fari saman við lang­tíma­hags­muni lands­manna þegar valið er á milli inn­lendrar eða erlendrar fram­leiðslu. Það er ágætt að minn­ast þess nú þegar kjara­samn­ingar eru að losna að það er ­sam­eig­in­legt markmið laun­þega og atvinnu­rek­enda að hér á landi verði til sem flest störf og að verð­mæta­sköpun verði sem mest.

Umræður og aðgerðir

Þó eru jákvæð teikn á lofti. Áhugi á iðn- og starfs­námi tók kipp og jókst aðsókn um þriðj­ung en 16% grunn­skóla­nema völdu slíkt nám. Betur má ef duga skal og er stefnt að því að 30% grunn­skóla­nema velji iðn- og starfs­nám árið 2030. Mikil und­ir­bún­ings­vinna og grein­ing á sér stað í mennta­málum þjóð­ar­innar og er mikil eft­ir­vænt­ing í garð nýrrar mennta­stefnu sem nú er í mót­un. Sam­tök iðn­að­ar­ins hafa þegar gert grein fyrir sínum áherslum sem miða meðal ann­ars að því að fjölga iðn- og starfs­mennt­uðum á vinnu­mark­aði og styðja við nýsköpun og hug­vits­drifið hag­kerfi til fram­tíð­ar­. Þannig þró­ast mannauð­ur­inn í takt við þarfir atvinnu­lífs­ins. Breyt­inga er þörf.

Mik­il­vægur áfangi náð­ist þegar stjórn­völd lög­festu frek­ari hvata til nýsköp­unar á árinu. Slíkir hvatar hafa þegar sannað gildi sitt hér á landi sem og erlend­is. Skiln­ingi stjórn­valda á mik­il­vægi þessa ber að fagna. ­Virkjun hug­vits í meira mæli er for­senda auk­innar verð­mæta­sköp­unar og þar með auk­inna lífs­gæða. Nýsköp­un­ar­stefna stjórn­valda er í mótun og verður kynnt 2019. ­Miklar vonir eru bundnar við þá stefnu­mörkun enda getur Ísland sann­ar­lega orðið nýsköp­un­ar­land með til­heyr­andi verð­mæta­sköp­un.

Fjár­fest­ing í dag er hag­vöxtur á morg­un. Und­an­far­inn ára­tug hefur inn­viða­upp­bygg­ing setið á hak­anum og inn­viðir lands­ins í sumum til­vikum ekki til þess bærir að þjóna sínu hlut­verki. Með hlið­sjón af þessu voru það nokkur von­brigði að sjá fjár­mála­á­ætlun rík­is­stjórn­ar­innar til næstu fimm ára þar sem aukn­ing til mála­flokks­ins var í engu sam­ræmi við hina gríð­ar­legu fjár­fest­ing­ar­þörf. Nú lítur þó út fyrir að veru­lega verði bætt í fram­kvæmdir næstu sex árin ­gangi áætl­anir sam­göngu­ráð­herra og Alþingis eftir en þær verða að óbreyttu sam­þykktar í jan­ú­ar. Fram­kvæmda­árið 2019 verður von­andi stað­reynd.

Íbúðum fjölg­aði hraðar á árinu 2018 en árin áður. Betur má ef duga skal þar sem byggja þarf 55 þús­und nýjar íbúðir til árs­ins 2050. Árið 2018 mynd­að­ist sam­eig­in­legur skiln­ingur á því að vand­inn á hús­næð­is­mark­aði væri fram­boðsvandi, þ.e. að það þyrfti að byggja fleiri íbúðir til að ná jafn­vægi. Til að koma í veg fyrir sam­bæri­legan skort á íbúð­u­m í fram­tíð­inn­i ­með við­líka verð­hækk­un­um þarf að hrinda í fram­kvæmd veru­legum umbótum árið 2019 er lúta að stjórn­sýslu, reglu­verki og afgreiðslu sveit­ar­fé­laga.

Starfs­um­hverfi hefur verið í brennid­epli á árinu, rétt eins og mennta­mál, inn­viða­upp­bygg­ing og ný­sköp­un. Umræða hefur þroskast og má þar nefna hvít­bók um fram­tíð­ar­sýn fyrir fjár­mála­kerfið og vinnu við end­ur­skoðun pen­inga­stefn­u. Árið 2019 er tími aðgerða. Inn­leiða þarf umbætur á pen­inga­stefnu, sam­eina Seðla­banka og Fjár­mála­eft­ir­lit og fram­kvæma breyt­ingar varð­andi fjár­mála­mark­að­inn sem geta leitt til lægri vaxta ef rétt er á málum hald­ið. Mikið er í húfi. Trygg­inga­gjald þarf og að lækka frekar en áformað er.

Iðn­aður lætur sig umhverf­is- og lofts­lags­mál sann­ar­lega varða. Íslensk fyr­ir­tæki hafa náð miklum árangri á því sviði og hafa metnað til að gera enn betur til að mæta skuld­bind­ingum Par­ís­ar­sam­komu­lags­ins. Iðn­að­ur­inn mun ekki láta sitt eftir liggja á nýju ári í umhverf­is- og lofts­lags­mál­um. Stjórn­völd hafa einnig sett lofts­lags­málin á dag­skrá og munu von­andi láta verkin tala árið 2019. Orku­stefna stjórn­valda er í mótun og má búast við nið­ur­stöðum þeirrar vinnu í lok árs 2019. Þar verður að taka til­lit til þeirrar stað­reyndar að það er mikil eft­ir­spurn eftir orku, jafnt frá hefð­bundnum iðn­aði og nýjum iðn­aði. Hin hreina raf­orka lands­ins skapar Íslandi sér­stöðu meðal ann­arra ríkja og höfum við því góða sögu að segja í lofts­lags­mál­um. Hag­stætt orku­verð hefur skapað Íslandi for­skot í sam­keppni við önnur ríki en dregið hefur úr því for­skot­i. ­Skýr atvinnu­stefna gæti auð­veldað þessa stefnu­mót­un.

Ár tæki­færa og aðgerða

Árið 2019 er sann­ar­lega ár tæki­færanna, árið sem stefnu­mót­andi ákvarð­anir eru teknar til langs tíma og ár aðgerða sem varða veg­inn til auk­innar hag­sæld­ar. Umræður og grein­ing­ar­vinna árs­ins 2018 hafa und­ir­búið jarð­veg­inn og auð­velda ákvarð­ana­töku og aðgerðir árs­ins 2019. Skýr sýn stjórn­valda sendir skila­boð til almenn­ings og atvinnu­lífs og hefur áhrif á ákvarð­ana­töku og athafn­ir. Látum þau áhrif verða jákvæð og leysa orku úr læð­ingi sam­fé­lag­inu til heilla.

Sigurður Hannesson, framkvæmdastjóri SI.

Kjarninn, 25. desember 2018.