Á grænni grein

28. des. 2021

Loftslags- og orkumál verða eitt stærsta viðfangsefni nýs árs. Þessi mál eru samofin enda er nýting endurnýjanlegrar orku lykillinn að árangri í loftslagsmálum á heimsvísu. Önnur ríki vinna hörðum höndum að því að framleiða hreina orku í meira mæli. Þar hefur okkar stærsta framlag til loftslagsmála legið hingað til en við, líkt og önnur ríki þurfum að afla meiri hreinnar orku. Framundan eru þriðju orkuskiptin sem eiga sér stað í samgöngum þegar olíu er skipt út fyrir hreina orkugjafa eða rafeldsneyti. Framtíðin er háð orku og því þarf nauðsynlega að bregðast við með aukinni orkuöflun og uppbyggingu innviða í takt við orkuspár hins opinbera og þarfir landsmanna. Það er sannarlega verk að vinna enda er framkvæmdatími mældur í árum.

Tækifæri í grænum umskiptum

Grænu umskiptin sem nú eiga sér stað eru iðnbylting út af fyrir sig en þau eru komin til vegna ákalls ríkja heims til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda. Vilji ríkja heims og atvinnulífs til aðgerða kallar á miklar fjárfestingar á næstu árum og áratugum í nýsköpun og nýrri tækni sem og í orkuskiptum til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda. Grænu umskiptin munu eiga það sameiginlegt með öðrum iðnbyltingum að drifkraftur breytinga er efnahagslegur ávinningur. Það þýðir að nýjar lausnir verða bæði hagkvæmari en þær sem fyrir eru auk þess að hafa minni umhverfisleg áhrif og helst engin. Í þessu felast tækifæri. Á móti kemur að það verður áskorun að tryggja að umskiptin séu réttlát. Ólíkt öðrum iðnbyltingum þá er þessi skipulögð af stjórnvöldum og árangur mun ekki nást nema með samvinnu við atvinnulífið. Stofnun Grænvangs, samstarfsvettvangs stjórnvalda og atvinnulífs um orkuþekkingu og grænar lausnir, var því mikilvægt skref í átt að árangri. Þannig eru tækifærin á þessu sviði sótt á sama tíma og atvinnulíf og stjórnvöld ganga í takt og hvetja hvort annað til aðgerða í loftslagsmálum. Vitundarvakning hefur skilað tilætluðum árangri en tími aðgerða er runninn upp.

Atvinnulífið er á fleygiferð

Loftslagsvegvísir atvinnulífsins var gefinn út um mitt ár 2021 og er eitt skref atvinnulífsins á leið kolefnishlutleysis. Helstu greinar atvinnulífs hafa lagt af stað og mátað sig við verkefnið. Innan iðnaðar má nefna fyrirtæki í stóriðju sem hafa náð miklum árangri nú þegar við að draga úr útblæstri en losun hefur dregist saman um 75% á hvert framleitt tonn frá árinu 1990, fyrirtæki í byggingariðnaði sem vinna af metnaði að aðgerðaáætlun um kolefnishlutleysi og svo tæknifyrirtæki sem hafa þróað grænar lausnir til dæmis á sviði rafeldsneytis og niðurdælingar koltvíoxíðs. Á vettvangi Grænvangs hafa hátt í eitt hundrað lausnir á þessu sviði í íslensku atvinnulífi verið kortlagðar sem sýnir glöggt þá grósku sem er til staðar. Fyrirtæki landsins hafa metnað og vilja til að gera meira og betur í þessum málum eins og dæmin sanna. Á sviðum orkuskipta og nýsköpunar liggja helstu tækifæri atvinnulífsins til aðgerða.

Stjórnvöld móta hvata

Til að ná tilsettum árangri þurfa stjórnvöld að móta umgjörð sem er hvetjandi til nýsköpunar og fjárfestinga í nýrri tækni og orkuskiptum. Það er ekki nóg að setja upp boð og bönn heldur þarf jákvæða hvata. Beina þarf fjármunum í réttan farveg grænna lausna. Það er umhugsunarefni í því samhengi hversu lítill Loftslagssjóður er og hve miklum fjármunum hann hefur varið í vitundarvakningu á sama tíma og beinna aðgerða er þörf. Á sama tíma verja fyrirtækin á annan milljarð króna á ári í kaup á losunarheimildum en þeir fjármunir rata hins vegar ekki í græn verkefni sem er þó tilgangur kerfisins. Þessu þarf að breyta ef ná á settum markmiðum.

Aðgerða er þörf í orkumálum

Helsta framlag Íslands í loftslagsmálum hingað til felst í orkuskiptum, annars vegar nýtingu hreinnar raforku og svo nýtingu jarðvarma til húshitunar. Þessi umskipti urðu löngu áður en nokkur vissi um loftslagsvá en drifkrafturinn var af efnahagslegum toga. Það er hagkvæmara að nýta orkuna í fallvötnum og jarðvarma en að flytja inn olíu og kol til brennslu. Framtíðin er orkuháð eins og orkuspá hins opinbera sýnir svart á hvítu, bæði vegna fjórðu iðnbyltingarinnar sem nú stendur yfir og vegna grænna umskipta þar sem spurn eftir hreinni orku er nær ótæmandi. Þegar við bætast nýlegar fréttir af raforkumálum landsins hlýtur öllum að vera ljóst að aðgerða er þörf. Eftirspurn eftir orku vegna orkuskipta og grænna skrefa fram á við árið 2022 verður ekki mætt með hátt í hálfrar aldar byggðalínu. Ekki verður lengur beðið með nauðsynlegar aðgerðir hvað varðar öflun orku og styrkingu innviða til að tryggja landsmönnum næga orku og örugga orku. eÞegar framkvæmdatími er mældur í árum liggur í hlutarins eðli að ákvarðanir í þessum málum eru ekki teknar í flýti. Við eflum samkeppnishæfni Íslands og þar með lífskjör allra landsmanna með aðgengi að nægu magni raforku til að mæta kröfum framtíðarinnar. Slík nálgun er líka eitt mikilvægasta framlag okkar til umhverfis- og loftslagsmála. 

Sigurður Hannesson, framkvæmdastjóri Samtaka iðnaðarins

Kjarninn, 27. desember 2021.