Blikur á lofti
Ingólfur Bender, aðalhagfræðingur SI, skrifar í ViðskiptaMoggann um stöðuna í hagkerfinu.
Ísland er ekki eyland í efnahagsmálum. Þó vöxtur íslenska hagkerfisins hafi verið öllu hraðari en í helstu viðskiptalöndunum er hér, líkt og þar, reiknað með því að verulega hægi á hagvexti á milli áranna 2022 og 2023. Reiknað er með því að hagvöxturinn hér á landi verði rétt um 2% á næsta ári eftir um 6% áætlaðan hagvöxt í ár. Í viðskiptalöndum okkar er á sama tíma búist við því að hagvöxtur fari úr ríflega 3% í tæplega 1%.
Meiri hagvöxtur hér en í viðskiptalöndunum sýnir að þrátt fyrir að við séum háð erlendri efnahagsþróun getum við skarað fram úr ef rétt er á málum haldið. Stjórnvöld hafa á síðustu árum stigið mikilvæg skref til að styrkja vaxtargetu hagkerfisins og byggt undir nýjar stoðir með tilheyrandi uppskeru í formi hagvaxtar til hagsbóta fyrir heimilin í landinu. Miklu skiptir að haldið sé áfram á þessari braut. Segja má að í þessu felist fyrst og fremst að tryggja að mannauður, innviðir, nýsköpun og aðrir þættir sem hagkerfið þarf til vaxtar mæti þörfum atvinnulífsins. Með aðgerðum sem styðja þannig við framboðshlið hagkerfisins og efla samkeppnishæfni fyrirtækjanna í landinu má renna styrkari stoðum undir framleiðni, stöðugleika og hagvöxt litið til framtíðar.
Gæta þarf að innviðafjárfestingum
Á næsta ári mun draga úr innviðafjárfestingum hins opinbera, þ.e. bæði ríkis og sveitarfélaga. Það er mikið áhyggjuefni enda er fjárfesting í dag hagvöxtur á morgun. Fjárfesting í innviðum, s.s. í höfnum, flugvöllum, vegum og brúm, eykur samkeppnishæfni og afkastagetu þjóðarbúsins sem skilar sér í aukinni verðmætasköpun og auknum gjaldeyristekjum. Fjárfesting á þessu sviði sparar útgjöld, fjölgar störfum og dregur úr tímasóun vegna tafa fyrir heimili og fyrirtæki. Aukin framleiðni skilar sér síðan í lægri vöxtum og minna atvinnuleysi en ekki síst er fjárfesting í innviðum til þess fallin að auka öryggi, draga úr slysum og bjarga mannslífum. Þessu til viðbótar skapar fjárfesting mörg störf, bæði á framkvæmdatíma og að honum loknum.
Háir vextir draga úr fjárfestingu
Uppbygging nýrra íbúða og atvinnuvegafjárfesting eru að sama skapi nauðsynlegar og leggja grunn að frekari lífsgæðum. Fjárfestingar verða ekki án fjármagns en fjármagn hefur orðið dýrara á alþjóðlegum mörkuðum með hærri vöxtum og hækkandi vaxtaálagi samhliða óvissu í heimshagkerfinu.
Ef illa fer og ekki er rétt á málum haldið er líklegt að fjárfesting einkageirans dragist saman á næstunni. Þetta er áhyggjuefni en fjárfesting er grundvöllur framleiðnivaxtar og einn af hornsteinum framtíðarhagvaxtar. Fjármögnunarkjör hafa versnað hratt á alþjóðlegum mörkuðum og hefur það áhrif hér á landi. Því til viðbótar eru vísbendingar um að aðgengi að innlendu lánsfé fari minnkandi. Í nýjasta hefti Peningamála, riti Seðlabankans um stöðu og horfur í efnahagsmálum, kemur fram að vaxtahækkanir frá síðasta ári hafa þrengt að lausafjárstöðu viðskiptabankanna og aðstæður þeirra til fjármögnunar á alþjóðamörkuðum hafi verið krefjandi. Bendir Seðlabankinn réttilega á að aðgengi fyrirtækja að lánsfé á komandi mánuðum verði líklega að hluta háð því að takist að liðka um fjármögnun bankanna.
Þarna eru blikur á lofti. Fjárhagsleg skilyrði bankanna ráða miklu um vöxt fjárfestinga og efnahagslífsins í heild. Vegna versnandi efnahagsútlits, hækkun stýrivaxta og aukinnar óvissu hefur fjármögnunarkostnaður aukist og áhættuálag á útlán hækkað í mörgum af helstu viðskiptalöndunum. Hætta er á að þetta ástand komi illa niður á fjárfestingum og vexti íslenskra fyrirtækja og í leiðinni íslenska hagkerfinu. Við þessu þarf að bregðast og ættu lífeyrissjóðir landsins að leika stærra hlutverk við fjármögnun framkvæmda og atvinnulífs.
Stjórnvöld bregðist við vísbendingum um vá
Mikilvægt er að stjórnvöld bregðist við vísbendingum um þá vá sem fyrir dyrum er í efnahagshorfum. Með réttum aðgerðum má efla framboðshlið hagkerfisins og ná hvoru tveggja, að tryggja stöðugleika og hagvöxt.
ViðskiptaMogginn, 30. nóvember 2022.