Hagsmunabarátta byggist á traustum gögnum

20. ágú. 2025

Í krísum undanfarinna ára og áratuga hefur oftar en ekki komið í ljós að hagtölur hafa ekki reynst áreiðanlegar. Áður en gengið er til samninga þarf að greina hagsmuni vel og ná yfirsýn til að ná fram sem bestri niðurstöðu. Til þess þarf áreiðanleg gögn og upplýsingar. Nú hefur taktur alþjóðavæðingar breyst en Bandaríkin hafa lagt aukna tolla á innflutning með nýrri tollastefnu. Undanfarna mánuði hafa stjórnvöld í mörgum ríkjum, þar á meðal á Íslandi, óskað eftir samtali við bandarísk stjórnvöld með það fyrir augum að lækka tolla. Í þessari stöðu þurfa stjórnvöld að gera gangskör að því að fá yfirsýn yfir utanríkisviðskipti Íslands en komið hefur í ljós að upplýsingar þar að lútandi eru ekki réttar og það skortir yfirsýn.

Í byrjun árs tilkynntu bandarísk stjórnvöld að Ísland yrði meðal þeirra ríkja sem myndu sæta lægsta tolli í nýrri tollastefnu þeirra. Ákveðið var að leggja 10% toll á íslenskar vörur, sem er tollagólf stefnunnar. Rökin voru þau að vöruviðskipti Íslands og Bandaríkjanna væru í jafnvægi.

Andmæli íslenskra aðila

Tollastefnan markaði stigmögnun í tollastríði milli stórvelda sem enn sér ekki fyrir endann á. Slíkt stríð er afar óheppilegt fyrir Ísland sem byggir lífskjör á að framleiða verðmæti og selja þau á erlendum mörkuðum. Þrátt fyrir að Ísland hafi í upphafi lent í lægsta tollaþrepi í ofangreindri stefnu, hafa Samtök iðnaðarins verið afar ósátt við þessa ákvörðun. Það sama gildir um íslensk stjórnvöld.

Ný gögn leiða til endurmats

Í byrjun ágúst tilkynntu bandarísk stjórnvöld að vörur frá Íslandi myndu bera 15% toll í stað 10% áður. Héldu bandarísk stjórnvöld því fram að endurmat gagna sýndi viðskiptahalla Bandaríkjanna gagnvart Íslandi og því var tollurinn hækkaður. Samkvæmt tölum bandarískra stjórnvalda nam samanlagður viðskiptahalli gagnvart Íslandi um 73 milljörðum króna frá árinu 2022. Til samanburðar sýndu tölur Hagstofu Íslands 14 milljarða króna viðskiptaafgang á sama tímabili.

Umskipan breytir myndinni

Endurmatið byggist á því að hluti af íslenskum vöruútflutningi fer ekki beint til Bandaríkjanna, heldur í gegnum önnur ríki þar sem vörunum er umskipað áður en þær eru fluttar áfram. Þegar tekið er tillit til þessara umskipana reynist útflutningur frá Íslandi til Bandaríkjanna meiri en áður var talið. Þetta snýr niðurstöðu Bandaríkjanna um viðskiptaafgang gagnvart Íslandi í halla.

Yfirsýn forsenda árangursríkrar hagsmunagæslu

Þessi viðsnúningur í tollaákvörðun bandarískra stjórnvalda vekur upp spurningar um gæði gagna sem ætlað er að sýna vöruskipti á milli landa. Tölur sem byggja á skráðum flutningsleiðum gefa einungis brot af heildarmyndinni. Tölur sem taka tillit til umskipunar fanga raunveruleg viðskipti betur.

Þessu til viðbótar eru tölur um vöruviðskipti á milli landa afar ólíkar eftir því hvaðan þeirra er aflað. Þannig er skráður vöruútflutningur héðan til viðskiptalandanna annar en oft er gefinn upp í hagstofutölum þeirra landa sem flutt er til. Getur þar oft munað miklu sem skapar talnaóreiðu og flækir málin, ekki síst þegar tekist er á um þessa þætti í tollastríði.

Vara getur samanstaðið af íhlutum frá mörgum löndum, verið framleidd í einu, flutt í gegnum annað og endanlega neytt í þriðja. Best væri ef fyrir lægju upplýsingar sem lýsa þessu vel. Raunin er hins vegar því miður sú að þannig er það ekki.

Setja þarf samkeppnishæfni í algjöran forgang

Íslensk stjórnvöld þurfa að setja samkeppnishæfni í algjöran forgang til að auka útflutning og styrkja lífskjör landsmanna. Til þess að þau geti sinnt því vel þarf að tryggja traustar og réttar upplýsingar um alþjóðaviðskipti. Ónákvæm gögn og gagnaóreiða geta haft bein áhrif á útflutningsskilyrði og þar með rekstrarskilyrði fyrirtækja. Mikilvægt er að stjórnvöld bæti úr þessu og styrki þar með grundvöll hagsmunabaráttu fyrir íslensk fyrirtæki á alþjóðavettvangi.     

Ingólfur Bender, aðalhagfræðingur SI.

ViðskiptaMogginn, 20. ágúst 2025.