Afturgöngur í atvinnulífinu
- Ritstjórnargrein í febrúar 2004
Allir vita að áhætta fylgir atvinnurekstri. Það er einmitt álitinn sérstakur kostur í efnahagslegu tilliti ef frumkvöðlar eru margir og ríkur áhugi er á að ráðast í eigin atvinnurekstur. Ekki geta allir orðið ofan á í hörðum slag í grimmri samkeppni. Ameríkanar líkja samkeppninni við stríðsátök og tala með virðingu um þá stríðsmenn í viðskiptum sem bera ör á andliti. Það eru þeir sem hafa farið á hausinn en neita að gefast upp og hafa á endanum komið undir sig fótunum og náð settu marki.
Rimlagjöldin hræða
Alltaf fara einhverjir halloka í viðskiptum. Því breytum við ekki. Hins vegar er ekki sama hvernig það gerist. Hér á landi hefur það verið landlægt að fyrirtæki eru rekin árum saman þó að þau séu í reynd löngu orðin gjaldþrota. Stöðugt sígur á ógæfuhliðina og engar skynsamlegar ástæður eru til að ætla að þeirri þróun verði snúið við. Þeir sem halda ótrauðir áfram í slíkum rekstri skaða vísvitandi viðsemjendur sína. Opinberir aðilar beita þungum viðurlögum við vanskilum á opinberum gjöldum. Þau gjöld eru í daglegu tali kölluð „rimlagjöld“ þar sem vanskil varða fangelsisvist. Þegar ekki er lengur hægt að standa skil á þeim gjöldum er loks gefist upp.
Það var sérlega ánægjulegt að loks skuli fallinn dómur um ábyrgð stjórnarmanna í fyrirtæki sem hélt áfram að kaupa inn vörur sem það sýnilega gat aldrei borgað. Gallinn er bara sá að þarna er erfitt að draga mörkin. Hvenær hætta menn að vera í góðri trú að reyna að bjarga eigin atvinnurekstri en eru þess í stað farnir að stunda rán og gripdeildir?
Allt veðsett í botn
Fyrir nokkrum árum voru gerðar breytingar á löngu úreltum veðlögum. Meginbreytingin er sú að nú er auðveldara en áður að taka veð í öðrum eignum en fastafjármunum. Mestu skiptir að nú er hægt að taka veð í ótilgreindu safni eigna á borð við viðskiptakröfur og birgðir almennt. Þegar hallar undan fæti er það fremur regla en undantekning að lánastofnanir eigi veð í öllum slíkum eignum viðkomandi fyrirtækis. Þess vegna er það lánastofnunum iðulega í hag að halda áfram rekstrinum meðan kostur er. Um leið og ný vörukaup eru komin í hús er sendingin veðsett lánastofnuninni en seljandi réttlaus. Á sama hátt er krafa vegna seldrar vöru eða þjónustu veðsett lánastofnun um leið og viðskiptin hafa farið fram. Það er erfitt að keppa við fyrirtæki sem eru rekin á þessum forsendum með stöðugum undirboðum og rugli til þess eins að fleyta sér áfram nokkra daga í viðbót.
Þess eru einnig æ fleiri dæmi að fyrirtæki virðast gerð gjaldþrota í góðri samvinnu við eigin lánastofnun. Þetta gerist þannig að fyrirtæki halda áfram starfsemi eins og ekkert hafi í skorist. Sumir hafa ekki fyrir því að skipta um nafn eða símanúmer. Forráðamenn eru hinir sömu og ekki virðist neitt vandamál að hefja bankaviðskipti þar sem frá var horfið.
Undirverktökum varpað á dyr
Þegar betur er að gáð er það oft svo að lánastofnanir bæta stöðu sína með vel útfærðu gjaldþroti eigin viðskiptamanna. Skyndilega eru allar aðrar skuldir horfnar og möguleikar skuldarans til að standa skil á lánunum eru þeim mun betri en áður. Það er auðvitað nærtækt að hækka vaxtaálagið ríflega í þessari stöðu. En hverjir tapa á þessum gjaldþrotum? Það eru viðskiptaaðilar þessara fyrirtækja, kaupendur og seljendur vöru og þjónustu. Sérstaklega eru hagsmunir undirverktaka léttvægir fundnir. Þó að verkkaupar krefjist verkábyrgða af aðalverktaka er nær óþekkt að hið sama gildi um undirverktaka. Þess vegna gerist það að afturgengin verktakafyrirtæki halda áfram með verk eftir gjaldþrot í skjóli opinberra aðila og lánastofnunar en undirverktökum er varpað á dyr og fá ekkert upp í sínar kröfur.
Fyrirtækin með nýju kennitölurnar bjóða best
Það er beinlínis hörmulegt að sjá þessar afturgöngur í atvinnulífinu taka þátt í opinberum útboðum. Algengt er að þeirra tilboð séu lægri en annarra. Þau skulda lítið og þurfa að krækja sér í verkefni til þess að komast í gang. Krafa um verkábyrgð er engin hindrun. Hún kemur frá sömu lánastofnun og áður. Engin vanskil á opinberum gjöldum hanga á splunkunýrri kennitölu. Algengt er að opinberir aðilar taki slíkum tilboðum. Menn telja sér jafnvel skylt að taka „hagstæðasta“ boði frá aðila sem er nýbúinn að velta af sér skuldunum með nauðasamningum eða nýrri kennitölu.
Ekki aðstoða ræningja
Enginn heldur því fram að þeir, sem fara halloka í viðskiptum, skuli aldrei eiga afturkvæmt. Í þeim tilvikum er eðlilegt að menn byrji smátt og ávinni sér það traust sem glataðist. Á hinn bóginn hefur aldrei þótt gott að vera þjófsnautur. Forráðamenn fyrirtækja, opinberir aðilar en ekki síst lánastofnanir verða að beita heilbrigðri skynsemi og siðferði í viðskiptum sínum. Þegar tekið er tilboði, sem er langt undir kostnaðaráætlun, er einhver annar sem borgar. Sá sem ekki getur staðið við eigin skuldbindingar en heldur áfram rekstri með undirboðum er síst betri en þjófurinn sem brýst inn og stelur. Sá sem aðstoðar afturgöngurnar í atvinnulífinu við að ræna önnur fyrirtæki er í hlutverki þjófsnautarins. Það er hvorki samboðið opinberum aðilum né virðulegum lánastofnunum.
Sveinn Hannesson
Til valmyndar nýjustu tölublaða Íslensks iðnaðar