Gullhúðað ákvæði sem skilar litlu

18. okt. 2023

Mikið hefur verið rætt um stefnu stjórnvalda og ákveðinna sveitarfélaga við uppbyggingu á niðurgreiddu eða félagslegu húsnæði fyrir einstaklinga og fjölskyldur sem falla undir ákveðin tekjumörk. Umræðan er nauðsynleg enda hefur hlutfall húsnæðiskostnaðar í útgjöldum hækkað um helming frá síðustu aldamótum. Ástæðan er fyrst og fremst sú að byggt hefur verið of lítið og lausnin er því að byggja fleiri íbúðir til að koma jafnvægi á markaðinn. Það er því ábyrgðarhlutverk stjórnvalda að leggja áherslu á að innleiða regluverk sem flýtir fyrir uppbyggingu og útiloka regluverk sem skapar óvissu og tafir.

Í vetur mun Alþingi í annað sinn taka fyrir frumvarp innviðaráðherra um breytingu á skipulagslögum til að innleiða hið svokallað Carlsberg-ákvæði. Frumvarp innviðaráðherra kveður á um að sveitarfélögum er heimilt að gera kröfu um það við gerð deiliskipulags fyrir ný íbúðasvæði að allt að 25% af heildarfermetrafjölda íbúða innan skipulagssvæðis verði fyrir íbúðir sem falla undir lög um almennar íbúðir og íbúðir sem falla undir VI. kafla A (hlutdeildarlán) og VIII. kafla laga um húsnæðismál, nr. 44/1998. Markmið frumvarpsins er að aðstoða sveitarfélög og hvetja þau til að skipuleggja íbúðabyggð þannig að gert sé ráð fyrir fjölbreyttri byggð innan svæðis. Frumvarpið á rætur sínar að rekja til danskrar fyrirmyndar sem átti að stuðla að frekari uppbyggingu á almennum íbúðum þar í landi en sú varð ekki raunin.

Hið danska ákvæði hefur samkvæmt greiningu dönsku skipulagsstofnunarinnar frá því í júní 2021 einungis verið beitt hjá 8 af 98 sveitarfélögum í Danmörku á tímabilinu 3. mars 2015 til 1. apríl 2020. Á umræddum tíma voru byggðar 10.400 íbúðir á reitum sem þessi 8 sveitarfélög beittu ákvæðinu á en aðeins 6% eða 635 svokallaðar almene boliger hafa verið byggðar á grundvelli ákvæðisins frá upphafi. Það er því óhætt að fullyrða að ákvæðið hefur ekki skilað þeim árangri sem því var ætlað. Um tilraunalagasetningu var að ræða og kveðið á um endurskoðun ákvæðisins á árunum 2024-2025. Með hliðsjón af árangri ákvæðisins væri réttast að bíða með innleiðingu hér á landi þar til sú endurskoðun hefur átt sér stað.

Þá stendur líka til að gullhúða þetta danska ákvæði við innleiðingu hér á landi. Hið danska ákvæði tekur eingöngu til almennra íbúða þar í landi en hér ætlum við ekki aðeins að beita því fyrir uppbyggingu á almennum íbúðum heldur einnig íbúðum sem uppfylla skilyrði um hlutdeildarlán sem og leiguíbúða sem falla undir skilyrði VIII. kafla um húsnæðismál. Það er óskiljanleg ákvörðun að ráðast í gullhúðun á dönsku fyrirmyndinni sem svo litlu virðist hafa skilað sérstaklega þegar gullhúðunin mun hafa enn frekari lögfræðilega óvissu í för með sér. Má þar nefna að útfærsla og takmörk kvaðanna er mjög óljós, t.d. þegar kemur að skerðingu eignarréttar lóðareigenda og takmörkun á samningsfrelsi uppbyggingaraðila.

En hver er tilgangurinn? Frá því að almenna íbúðakerfinu var komið á fót hafa stofnframlög verið veitt vegna bygginga eða kaupa á samtals 2.981 almennum íbúðum samkvæmt heimasíðu Húsnæðis- og mannvirkjastofnunar. Þá hefur Reykjavíkurborg verið leiðandi í uppbyggingu á almennum íbúðum í samræmi við stefnu sína í húsnæðismálum. Ef kortasjá uppbyggingar í Reykjavík er skoðuð má sjá að nú eru um 2.500 skipulagðar íbúðir tilbúnar á byggingarhæfum lóðum í borginni. Af þessum íbúðum eru um 530 sem renna til húsnæðisfélaga eða í kringum 20%. Það er því nokkuð ljóst að uppbygging almennra íbúða á sér stað í þeim sveitarfélögum þar sem pólitískur vilji er fyrir hendi. Ef það er markmið stjórnvalda að ná fram frekari þátttöku sveitarfélaga í uppbyggingu á almennum íbúðum væri réttara að klára einfaldlega samninga við fleiri sveitarfélög sem byggja á rammasamningi ríkis og sveitarfélaga um aukið framboð íbúða. Reykjavíkurborg hefur ein skrifað undir slíkan samning.  

Jóhanna Klara Stefánsdóttir, sviðsstjóri mannvirkjasviðs SI.

ViðskiptaMogginn, 18. október 2023.