Lykillinn að uppbyggingu samgönguinnviða er samvinna
Björg Ásta Þórðardóttir, sviðsstjóri mannvirkjasviðs SI, og Ingólfur Bender, aðalhagfræðingur SI, skrifa um innviðafjárfestingar í Viðskiptablaðinu.
Nútímasamfélag er óhugsandi án innviða. Undirstaða verðmætasköpunar eru traustir innviðir sem þjóna þörfum almennings og atvinnulífs. Góðir innviðir auka möguleika til atvinnu og bættra lífsgæða.
Á nýlegri ráðstefnu Landssamtaka lífeyrissjóða og innviðaráðuneytisins um innviðafjárfestingar kom fram mikill samhljómur um brýna þörf á auknum fjárfestingum í innviðum, ekki síst samgönguinnviðum, og notkun samvinnuverkefna hins opinberra og einkaaðila. Samvinnuverkefni við uppbyggingu innviða er raunhæfur kostur. Að ýmsu er þó að hyggja svo vel takist til og má þar nefna fyrirsjáanleika verkefna, sameiginlegan skilning á því hvað samvinnuverkefni er og hvaða aðferðum á að beita. Tryggja þarf svigrúm einkaaðila til nýsköpunar eða bestunar í slíkum verkefnum þar sem hagkvæmnin liggur oftar en ekki í hönnun og rekstri mannvirkisins. Þá þarf að koma til móts við kostnað markaðarins af þáttöku í útboði slíkra verka, sem mun verða mikill, og taka tillit til þeirra áskorana sem felast í sveiflukenndu íslensku efnahagslífi en óstöðugleikinn skapar aukna áhættu fyrir langtímaverkefni á þessu sviði.
Falleinkunn vegakerfisins
Samkvæmt skýrslu Samtaka iðnaðarins og Félags ráðgjafaverkfræðinga er ljóst að ástand vegakerfisins er slæmt og fær það ástandseinkunnina 2 af 5 mögulegum, sem er falleinkunn. Uppsöfnuð viðhaldsþörf á þjóðvegum landsins er metin 120 ma.kr. og versnar ástand kerfisins á ári hverju enda verjum við að meðaltali 5 ma.kr. minna í viðhald þeirra en nauðsynlegt er. Nýfjárfestingar hafa heldur ekki verið nægar og er innviðaskuldin því að hækka. Talið er að uppsöfnuð þörf fyrir nýfjárfestingar í vegakerfinu sé um 550 ma.kr. og samkvæmt gögnum OECD eru fjárfestingar í samgönguinnviðum sem hlutfall af landsframleiðslu talsvert lægri en gengur og gerist meðal þróaðra ríkja. Engin breyting verður á því í ár en á nýlegu Útboðsþingi SI kom fram að Vegagerðin reiknar með að verja í viðhald þjóðvegakerfisins 9,5 mö.kr. í ár og 13,6 ma.kr. í nýfjárfestingar í kerfinu. Þetta er í heild ríflega 7 mö.kr. minna en á síðasta ári og nær 30 mö.kr. minna en árið 2021. Á sama tíma hefur umferð aukist og bílum fjölgað.
Staðan er einfaldlega sú að vegakerfið er ósjálfbært og mikið áhyggjuefni að uppbygging þess hefur ekki verið í takt við þarfir íbúa og atvinnulífs undanfarin ár. Til að mæta þessari stöðu og brúa það bil sem myndast á milli fjárframlaga ríkisins til vegakerfisins og þarfa samfélagsins til að byggja upp betri samgönguinnviði er nauðsynlegt að skoða aðrar leiðir.
Mikilvægt að finna lausn
Samvinnuleiðin hefur verið reynd hér á landi, m.a. með byggingu Hvalfjarðarganganna, og er þaulreynd í nágrannaríkjum okkar. Ávinningur af því að fara samvinnuleiðina getur verið mikill. Má þar nefna að nauðsynleg verkefni fara fyrr af stað, standast frekar áætlun og kostnaður lækkar þegar litið er til heildarlíftíma mannvirkis. Ýmsir góðir fjárfestingakostir gætu verið til þess fallnir að beita slíkri samvinnuleið. Sundabrautin hefur oftast verið nefnd í því samhengi en hún er þjóðhagslega arðvænlegt verkefni sem afar kostnaðarsamt er að fresta. Þá er ólíklegt að ríkisreikningurinn þoli að Sundabrautin sé fjármögnuð að fullu með fjárframlögum frá ríkinu enda nemur kostnaður við byggingu hennar tæplega fjórföldum fjárframlögum ríkisins til vegakerfisins á þessu ári. Fleiri fjárfestingakostir eru ákjósanlegir til samvinnuleiðar og margir brýnir m.t.t. þess sem þeir skila þjóðarbúinu, umferðaröryggis og tengingar byggða.
Það er mat Samtaka iðnaðarins að mikilvægt sé að lausn sé fundin á þeirri viðvarandi og umfangsmiklu skuldasöfnun sem á sér stað í samgöngukerfinu. Kostnaður þess að fjárfesta ekki í takt við þarfir er mjög mikill bæði fyrir fyrirtæki og heimili í landinu. Þörfin fyrir traust samgöngukerfi er mikil og vaxandi og í því felast mikil tækifæri til verðmætasköpunar fyrir samfélagið allt. Tökum höndum saman og finnum lausn á þessu stóra samfélagslega verkefni. Lykillinn felst í samvinnu hins opinbera og einkaaðila.
Björg Ásta Þórðardóttir, sviðsstjóri mannvirkjasviðs SI, og Ingólfur Bender, aðalhagfræðingur SI.
Viðskiptablaðið, 9. febrúar 2023.