Umhverfisvænni innkaup á húsgögnum og innréttingum
Bjartmar Steinn Guðjónsson, viðskiptastjóri á mannvirkjasviði SI, skrifar um íslenska og húsgagna- og innréttingaframleiðslu í ViðskiptaMoggann.
Ef hið opinbera liti meira til umhverfisáhrifa í innkaupum sínum á húsgögnum og innréttingum gæti íslensk framleiðsla staðið mun jafnari fótum gagnvart innfluttri framleiðslu. Til viðbótar hefði kaupandinn ávinning af gæðum íslenskrar framleiðslu og möguleikum á meiri þjónustu. Með því að jafna stöðu innlendra framleiðenda og innflytjenda á erlendri framleiðslu verður til aukin samkeppni á markaði og um leið nýliðun í atvinnugreininni hér á landi. Þá stuðlar jafnari staða að hagvexti og síðast en ekki síst veitir hún innlendum atvinnurekendum tækifæri til að vaxa og fjölga störfum innan greinarinnar.
Íslensk húsgagna- og innréttingaframleiðsla á undir högg að sækja. Launagreiðendum í greininni hefur fækkað jafnt og þétt undanfarinn rúman áratug. Frá árinu 2008 hefur þeim fækkað um 60%. Þá voru launagreiðendur 65 samkvæmt staðgreiðsluskrá en eru einungis 26 núna. Því er mikilvægt að styrkja stoðir íslenskrar húsgagna- og innréttingaframleiðslu.
Við búum svo vel hér á landi að íslenskir húsgagna- og innréttingaframleiðendur bjóða upp á gæðaframleiðslu og sveigjanlega þjónustu auk þess sem slík framleiðsla er umhverfisvænni en sambærileg innflutt vara. Ef einungis innkaupaverð er látið ráða vali á vöru í opinberum innkaupum getur íslensk framleiðsla staðið höllum fæti gagnvart innfluttri framleiðslu. Samkeppni innlendra framleiðenda við innflutta framleiðslu er hörð. Hækkanir á innlendum kostnaðarþáttum undanfarið ásamt hærra gengi krónunnar hafa veikt samkeppnisstöðu innlendra framleiðenda. Innlendar launahækkanir hafa verið miklar og vextir farið hratt hækkandi undanfarið. Þá hefur leiguverð atvinnuhúsnæðis hækkað auk þess sem ýmis opinber gjöld og kvaðir hafa lagst æ þyngra á húsnæðiseigendur. Hækkun fasteignamats atvinnuhúsnæðis um 10,2% hefur bein áhrif á hækkun fasteignagjalda atvinnurekenda.
Að beiðni Félags húsgagna- og innréttingaframleiðenda tók KPMG saman greiningu á umhverfisáhrifum erlendrar húsgagna- og innréttingaframleiðslu. Samkvæmt greiningunni má áætla að 44% af heildarlosun kolefnis erlendrar framleiðslu megi rekja til hrávöru, 24% til líftímakostnaðar hennar, þ.e. viðhalds og viðgerða, 5 % megi rekja til framleiðslunnar sjálfrar en flutningur hingað til lands bæri stærstu sneiðina eða 49%. Þar vega sjóflutningar þyngst. Með innlendri framleiðslu er hægt að draga verulega úr slíkum umhverfisáhrifum enda væri innflutningur á hrávöru í iðnaðarpakkningum eða jafnvel án nokkurra umbúða, þ.e. á efni í stað fullunninnar vöru, mun hagstæðari með hliðsjón af umhverfisáhrifum. Þá eru húsgögn og innréttingar á Íslandi framleidd með mun umhverfisvænni orkugjöfum en almennt gengur og gerist í öðrum ríkjum Evrópu.
Sjálfbær opinber innkaup fá sífellt aukið vægi í alþjóðlegu samhengi. Samkvæmt skýrslu Sameinuðu þjóðanna um sjálfbær opinber innkaup frá 2017 höfðu 66% þeirra landa sem skoðuð voru sett sér sérstaka stefnu þar um. Heilt yfir voru kaup á sjálfbærum húsgögnum í 5. sæti á forgangslista þjóðanna hvað varðar vöruflokka. Evrópusambandið hefur gefið út græna handbók (e. buying green) fyrir opinber innkaup til að aðstoða opinbera aðila við að setja sér stefnu um sjálfbær innkaup. Í handbókinni er meðal annars bent á að við innkaup hins opinbera sé sjónum beint að kaupverði en einnig að kostnaði af viðkomandi vöru á líftíma hennar.
Í aðgerðaáætlun íslenskra stjórnvalda í loftslagsmálum til ársins 2030 er kveðið á um að vistvæn innkaup verði gerð að almennri reglu við innkaup hins opinbera. Þá eiga umhverfis- og loftslagssjónarmið að verða hluti af stefnu um sjálfbær opinber innkaup. Ekki þurfi að setja sérstaka stefnu um vistvæn innkaup heldur verði umhverfisog loftslagssjónarmið hluti af stefnu ríkisins um sjálfbær opinber innkaup.
Tækifæri eru fólgin í því að skapa meiri verðmæti innanlands. Því er mikilvægt að stjórnvöld veiti umhverfisáhrifum framleiddrar vöru aukið vægi, í samræmi við stefnu íslenska ríkisins um sjálfbær opinber innkaup, og styðji þannig beint við framgang hringrásarhagkerfisins og vöxt íslenskrar húsgagna- og innréttingaframleiðslu.
Bjartmar Steinn Guðjónsson, viðskiptastjóri á mannvirkjasviði SI.
ViðskiptaMogginn, 14. september 2022.