Greinasafn (Síða 34)

- Áramótahugleiðing Vilmundar Jósefssonar formanns Samtaka iðnaðarins -
Undanfarin ár hafa verið lengsta hagvaxtarskeið í sögu íslenska lýðveldisins. Nú þegar illilega hefur slegið í bakseglin er von að spurt sé hvað hafi farið úrskeiðis. Ekki svo að skilja að það sé nýtt að efnahagsuppsveifla hérlendis hafi endað með gjaldeyriskreppu og gengisfellingu. Það er regla án undantekninga. Það sem er óvenjulegt nú er að uppsveiflan kom ekki úr hafinu í formi aukins afla eða erlendra verðhækkana og niðursveiflan byrjar að þessu sinni hvorki með aflabresti né erlendum áföllum. Hagsveiflan var að mestu heimatilbúin.

Flestir eru sammála um það að skýrari reglur um framkvæmd útboða sem settar voru í tengslum við aðild okkar Íslendinga að EES - samningnum hafi verið mikið framfaraspor. Síðan hafa þær verið festar í sessi og endurskoðaðar, nú síðast á þessu ári. Auðveldlega má enn benda á galla á þessum reglum eins og þann að útboðsskylda nær ekki til sveitarfélaga nema í allra stærstu verkum. Tilkoma rammasamninga er heldur ekki fagnaðarefni þar sem bjóðandi veit ekki hvort hann fær nokkur viðskipti þó að við hann sé samið. En burtséð frá slíkum atriðum eru reglurnar í heild skýrari og betri en þær voru og fjármálaráðuneytið hefur þar unnið gott verk.

Undirritaður er einn þeirra sem hefur undanfarin ár fylgst með breytingum á íslenskum fjármagnsmarkaði og fagnað í einlægni þeim framförum sem þar hafa orðið í átt til aukins frjálsræðis og samkeppni. Hef í lengstu lög viljað trúa því að með sömu og svipuðum starfsskilyrðum og galopnu hagkerfi myndum við fara að haga okkur eins og aðrar þjóðir sem við viljum bera okkur saman við, versla við og keppa við.

Umræður um aðild að Evrópusambandinu (ESB) hafa verið af skornum skammti. Það er einkum tvennt sem einkennir málflutning andstæðinga aðildar. Annars vegar er að það sé ekkert sem kalli á aðild, EES-samningurinn þjóni þeim tilgangi sem honum var ætlaður og dugi okkur vel. Þess vegna sé skynsamlegast að bíða og sjá hverju fram vindur innan ESB. Hins vegar halda þeir því fram að fylgjendur aðildar hafi ekki sett fram nein efnahagsleg eða áþreifanleg rök fyrir aðild Íslands að ESB. Hvort tveggja er fjarri sanni en svo virðist sem margvísleg rök, sem sett hafa verið fram fyrir aðild, nái einhverra hluta vegna ekki til andstæðinga aðildar eða þeir kjósi einfaldlega að skella skollaeyrum við þeim.

Mikil umræða hefur að vonum verið um vaxtastigið á Íslandi þar sem grunnvextir (stýrivextir) hafa langtímum saman verið tvöfaldir og nú nærri þrefaldir á við það sem þekkist í nágrannalöndum. Hitt hefur mun minna verið rætt að íslenskar lánastofnanir hafa notað tækifærið og aukið eigin álagningu, það er vaxtamun inn- og útlána, verulega að undanförnu.

Þegar spurt er: „Hvernig gengur í iðnaðinum?“, þá verður stundum fátt um svör. Iðnaðurinn er sem betur fer afar fjölbreyttur og fyrirtækin innbyrðis ólík. Allt frá persónulegri þjónustu og hugbúnaðargerð yfir í þungaiðnað og hátækni. Það sem hér er sagt um stöðu iðnaðarins er nokkurs konar meðaltal byggt á samtölum við forsvarsmenn fyrirtækja úr ólíkum áttum.

Æ fleiri hafa að undanförnu tekið undir með þeim sem telja að háir vextir og veik staða íslensku krónunnar sé orðin íslenskum fyrirtækjum og fjölskyldum slíkur myllusteinn um háls að vart verði við unað. Þarna hafa menn á borð við Hörð Arnarson í Marel og Þorgeir Baldursson í Odda tjáð sig opinberlega með mjög skýrum hætti svo að eftir hefur verið tekið.

Það er heldur dauft hljóðið í atvinnurekendum þessa dagana og það á ekki eingöngu við um iðnaðinn. Ástæðan er sú að þeir eiga í mesta basli með reksturinn. Mjög margir voru með taprekstur í fyrra. Ástæðan er fyrst og fremst sú að í fyrra rak hver vaxtahækkunin aðra í þeim yfirlýsta tilgangi að sporna við verðbólgu og þenslu en með þeim afleiðingum að gengi krónunnar styrktist talsvert fram eftir árinu. Allir vita hvað það þýðir fyrir samkeppnisgreinar að greiða þrefalda vexti á við keppinautana á sama tíma og innflutt vara og þjónusta lækkar í verði, hvort sem sú lækkun nær að skila sér alla leið til neytenda eða ekki.

Í ályktun stjórnar Samtaka iðnaðarins nú nýlega segir: „Upptaka evrunnar myndi leiða til varanlegri stöðugleika í samkeppnisgrundvelli íslenskra fyrirtækja og treysta forsendur þess að hagvöxtur og lífskjör í landinu haldist há og sjálfbær.“

Í ræðu sinni á Iðnþingi 16. mars sl. minnti Vilmundur Jósefsson, formaður SI á að Samtökin hafa undanfarin ár, eða allt frá árinu 1998, varað við þenslu og hvatt til aðhaldsaðgerða af hálfu opinberra aðila. Eftirspurn hefur undanfarin ár vaxið mun hraðar en hagvöxturinn og sú umframeyðsla hefur verið fjármögnuð með erlendum lánum. Þetta hafa SI talið háskalega þróun.

Hagsveiflur liðinna ára hafa flestar eða allar átt uppruna sinn í hafinu annaðhvort vegna breytilegs afla eða verðsveiflna á afurðum og olíu. Þótt þessar sveiflur hafi verið hver með sínu sniði, mislangar og miskrappar hafa öll hagvaxtarskeið endað með einhvers konar gjaldeyris- og afkomukreppu. Sú uppsveifla, sem staðið hefur allar götur frá árinu 1994, er ekki með gamla laginu. Hún kemur ekki úr hafinu. Þegar skoðað er hvaðan hagvöxtur liðinna ára er sprottinn kemur í ljós að hann á rætur að rekja til iðnaðar, verslunar og þjónustustarfsemi. Margir, þar á meðal hagfræðingar sem ástæða er til að taka mark á, hafa talið að breytingar á hagkerfinu, opnun þess og aukin samkeppni leiði til sjálfvirkrar sveiflujöfnunar.

Það er í verkahring samkeppnisyfirvalda að tryggja heilbrigða samkeppni á grundvelli samkeppnislaga og sjá til þess að fyrirtækin virði settar leikreglur. Það er hins vegar ekki þeirra hlutverk að stjórna því á hvern hátt atvinnulífið þróast. Stjórnendur og eigendur fyrirtækjanna eiga að ráða hvort og hvernig fyrirtæki kaupa eða selja hvert annað, renna saman eða klofna. Hitt er líka jafn ljóst að markaðsráðandi fyrirtæki eiga að vera undir sérstöku eftirliti samkeppnisyfirvalda.