Flagga ætti ef víkja á frá reglu um opinber innkaup
Með því að leggja áherslu á gagnsæ opinber innkaup og útboð verkefna til atvinnulífsins tryggja opinberir aðilar hagstæðasta verðið út frá kröfum en á sama tíma á það að vera markmið að styðja við áframhaldandi uppbyggingu sérfræðiþekkingar innan atvinnulífsins með útvistun verkefna í gegnum opinber innkaup. Flagga ætti því sérstaklega ef opinber aðili ætlar sér að víkja frá meginreglunni um opinber innkaup og fara á svig við útboð. Markaðurinn á ekki einn að hafa slíkt eftirlit. Það boðar nefnilega aldrei gott þegar viðskiptasamband hefst með kæru. Þetta kemur meðal annars fram í grein Björgu Ástu Þórðardóttur, yfirlögfræðings SI, og Jóhönnu Klöru Stefánsdóttur, sviðsstjóra mannvirkjasviðs SI, í Viðskiptablaðinu.
Þær segja að hið opinbera, ríki og sveitarfélög, kaupi árlega vörur, verk og þjónustu fyrir mörg hundruð milljarða króna. Það þurfi því ekki að velkjast í vafa um að hið opinbera gegni mikilvægu hlutverki í íslensku atvinnulífi sem stór kaupandi. Innkaup ríkisins séu markvisst nýtt sem hagstjórnartæki, nú síðast með sérstöku fjárfestingarátaki til að mæta áhrifum kórónuveirufaraldursins.
Hver hefur eftirlit með hinu opinbera?
Í greininni segir að í ljósi þess að um ráðstöfun á opinberu fé sé að ræða sé regluverkið um opinber innkaup strangt og lögð sé áhersla á að rétt sé að þeim innkaupum staðið í hvívetna. Það sé ekki síst til að auka gagnsæi um innkaupin en jafnframt að stuðla að nýliðun og nýsköpun í íslensku atvinnulífi. Verkefni hins opinbera geti í eðli sínu verið sérstök og oft á tíðum einstök, m.a. út frá umfangi þeirra eða eðli. Þær segja að með því að bjóða verkefni sín út sé hið opinbera því líka að stuðla að aukinni sérfræðiþekkingu í atvinnulífinu. Þessi sérfræðiþekking búi svo til verðmæti innan fyrirtækjanna sem nýtist þeim svo áfram í næstu verkefni, jafnvel út fyrir landssteinana. Það sé jú atvinnulífið sem búi til nauðsynlegar útflutningstekjur. En á meðan eftirlit með fyrirtækjum, sem leggi hart að sér til að uppfylla æ ríkari kröfur opinberra aðila til bjóðenda um fjárhagslegt heilbrigði, reynslu og færni og samfélagslega ábyrgð, verði meira og meira vakni spurningar um hver það sé sem hafi eftirlit með hinu opinbera.
Þá segir í greininni að þegar komi að stórum verkefnum á vegum hins opinbera hljótum við öll að vera sammála um að útboð sé meginreglan en þegar opinberir aðilar ákveði að víkja frá þeirri meginreglu séu úrræðin sem standi til boða af skornum skammti. Markaðurinn þurfi í raun sjálfur að hafa eftirlit með innkaupum hins opinbera. Þær segja að Samtök iðnaðarins geti gætt hagsmuna félagsmanna sinna vegna meintra brota á lögum um opinber innkaup en það sé ekki léttvægt skref að ráðast í slíkar aðgerðir þegar málið snúist fyrst og fremst um vilja fyrirtækja til að koma á farsælu viðskiptasambandi við verkkaupa.
Grafið undan heilbrigði samkeppni
Í greininni er vikið að nýlegum úrskurði kærunefndar útboðsmála í máli Samtaka iðnaðarins gegn Reykjavíkurborg. Varðaði málið ákvörðun borgarinnar um að afhenda fyrirtæki í eigu borgarinnar verkefni fyrir milljarða króna án útboðs. Þær segja að önnur sveitarfélög á höfuðborgarsvæðinu hafi gert slíkt hið sama en um sé að ræða verkefni sem ætti að leyfa atvinnulífinu að keppast um að sinna svo að sem hagstæðasta verðið fáist. Þegar opinber aðili á borð við Reykjavíkurborg afhendi verkefni til fyrirtækis í sinni eigu án undangengins útboðs sé verið að grafa undan heilbrigðri samkeppni, útiloka hæf fyrirtæki og skapa tortryggni gagnvart því að verið sé að hygla ákveðnum fyrirtækjum hins opinbera sem starfi á samkeppnismarkaði umfram öðrum á einkamarkaði. Þá segja þær að tortryggni skapist líka heilt yfir þegar opinberir aðilar kjósi að reka fyrirtæki í samkeppnisrekstri yfirhöfuð og nefna rekstur borgarinnar á Malbikunarstöðinni Höfða. Í greininni segir að sitt sýnist hverjum þegar komi að þörf borgarinnar á að reka malbikunarstöð. Ekki sé hægt að sjá að nein verkefni sem framkvæmd séu á vegum stöðvarinnar séu þess eðlis að borgin geti ekki boðið þau út og keypt þjónustu af einkaaðilum þeim ótengdum.
Hér er hægt að lesa greinina í heild sinni.
Viðskiptablaðið / vidskiptabladid.is, 10. júní 2021.
