Góður arkitektúr á alltaf við
Það er merkingaleysa og ekki gagnlegt í umræðu um arkitektúr að aðskilja fagurfræði og notagildi, það eru til orð um vel heppnaða samþættingu þessara þátta - góður arkitektúr – og hann á alltaf við. Þetta segir Halldór Eiríksson, arkitekt og formaður Samtaka arkitektastofa, SAMARK, í grein á Vísi með yfirskriftinni Þar sem fegurðin ríkir ein.
Halldór vísar í orð borgarfulltrúa og deildarstjóra fasteignadeildar FSRE og segir að í báðum tilfellum, og þau séu ekki einsdæmi, falli höfundar í þá hugsanavillu að fegurð mannvirkis og notagildi þess séu „zero sum“, þ.e. að sé annað aukið sé það á kostnað hins. Halldór segir að þetta standist hins vegar ekki – það sé einmitt aðalsmerki góðs arkitektúrs að sameina þetta tvennt.
Rangt að taka allt hönnunarferlið og slíta það í sundur
Halldór segir í greininni að arkitektar velji ekki lóð verkefnisins, hlutverk byggingar eða það fjármagn sem í verkefnið sé lagt. Þeir svari þörfum eiganda og notenda innan ramma skipulags- og byggingareglugerðar. Hönnunarverkefnið felist í því að taka þessar óskyldu kröfur, samhliða menningarlegum, sögulegum og listrænum áhrifaþáttum og gera úr því heildstætt verk – góða hönnun. Hann segir að starf arkitekta feli þannig í sér uppröðun og samsetningu rýma út frá þörfum eiganda og notenda þess. Samhliða því fari fram formmótun á mannvirkinu út frá innra skipulagi, ytri aðstæðum, menningu og sögu. Þannig séu form, útlit og innra skipulag unnin samhliða þar sem allir þættirnir fléttist saman. Þá segir hann að sjálfsögðu geti fólk greint á um val á einstökum lausnum í efnisvali og innkaupum; um samspil á milli verðs og gæða en lausnin hverju sinni þurfi að byggjast á skilningi á markmiðum og áherslum í hverju verki á hverjum tíma. Það sé því svo mikil einföldun að það sé beinlínis rangt, að taka allt hönnunarferlið og slíta það í sundur í nytjar og fagurfræði á grunni vals á einstaka byggingahlutum.
Arkitektinn besti bandamaður verkkaupa
Í grein sinni segir Halldór að fegurð bygginga skipti máli - menningarlega og þjóðhagslega. Opinberir verkkaupar eigi að gera skýlausar kröfur um fagurfræði, en þá líka með þeim skilningi að slík krafa afsaki engan afslátt á ítrustu nytsemi byggingarinnar. Þá segir hann að það sem borgarfulltrúinn vísi í sem löngunina til að reisa sér minnismerki sé einmitt það sem geri arkitektinn að besta bandamanni verkkaupa við mannvirkjagerð. Langtímahagsmunir og orðspor arkitektsins í krafti fagurs og nytsamlegs húss fari algerlega saman við metnað verkkaupa. Ef verkkaupi hafi skýr líftímamarkmið fyrir bygginguna, ígrundaða kostnaðaráætlun og gott samráð við notendur, eigi hann og arkitektinn að geta leitt verkefnið farsællega í höfn.
Hér er hægt að lesa grein Halldórs í heild sinni.
Vísir, 17. júní 2025.