Nýjar evrópskar umbúðareglur íþyngjandi fyrir framleiðendur
Fyrirtækin eru stutt komin því eins og sakir standa þá liggur ekki ljóst fyrir hvort reglugerðin verði tekin upp í EES-samningnum þó það séu allar líkur á því. Þá er enn sú staða uppi að við ættum í rauninni að geta sóst eftir sérstökum aðlögunarfresti eða mögulega einhverjum undanþágum sökum landfræðilegrar legu okkar. Þetta segir Sigurður Helgi Birgisson, viðskiptastjóri matvælaiðnaðar hjá SI, í samtali í Samfélaginu á RÚV um nýja umbúðareglugerð Evrópusambandsins sem verður mögulega innleidd í íslenskt regluverk í gegnum EES-samninginn. Umsjónarmenn Samfélagsins eru Pétur Magnússon og Arnhildur Hálfdánardóttir.
Plastnotkun í umferð gæti tvö- eða þrefaldast
Sigurður Helgi segir að eitt af því sem felist í þessu regluverki og snerti drykkjarvörumarkaðinn helst sé sú krafa að visst hlutfall af vöruframboði sé í endurnotuðum umbúðum. Hann segir að hér á landi séum við með endurvinnslukerfi sem hafi náðst verulegur árangur í. „Við erum að ná 90% af drykkjarumbúðum í endurvinnslu. Þarna eru einu valmöguleikarnir í boði þar sem að gler er á miklu undanhaldi yfir höfuð á drykkjarvörumarkaði, ekki nema 3-4% af því sem er í boði. Þannig að það er ekki nóg að bjóða upp á glerílát heldur þarf að vera endurnotanleg plastílát sem gerir það að verkum að við verðum með tvöfalt kerfi. Plastnotkunin í umferð gæti auðveldlega tvö- eða þrefaldast og jafnvel meira.“ Hann segir að það sem geri þetta líka hamlandi fyrir okkur sé að Ísland sé örmarkaður og sérstaklega samanborið við Evrópu. „Hér á landi erum við ekki með neinn svona stóran massívan kjarna þar sem hægt er að koma upp þeirri þjónustu og búnaði sem þarf til þess að fara í þetta allt saman.“ Sigurður Helgi segir að í grænmetinu þar sem eigi til dæmis að banna umbúðir á vörum undir 1,5 kílóum hafi íslenskir grænmetisbændur verið að nota bæði upprunamerkingar og bara yfir höfuð merkingar á sínar vörur til aðgreiningar og til markaðssetningar. Hann segir að þetta gæti breytt verulega landslaginu þar.
Gæti breyst í matarsóun
Þegar Sigurður Helgi er spurður hvort þetta gæti leitt til þess að öll ruglist á íslenskum og erlendum paprikum úti í búð svarar hann því að það væri í höndum verslunarinnar hvernig vörunni er skilað. Hann segir að framleiðendur vilji kannski ef að þeir telja sig vera að bjóða betri vöru en aðrir getað aðgreint hana með einhverjum hætti svo að neytandinn sé upplýstur um það. „En svo kemur náttúrulega líka inn á eins og bara matvælaöryggið og þar erum við náttúrulega bara í rauninni, það hafa til dæmis verið gerðar tilraunir með að skipta kryddjurtum yfir í pappa í staðinn fyrir plast. Það virkaði ekki því þær þurrkuðu, þornuðu upp, og í rauninni héldu ekki sínum gæðum og eiginleikum og þar með náttúrulega bara fer þetta í að breytist í matarsóun í staðinn.“ Hann segir að fólk sé ekki alveg visst að tæknin sé endilega komin og hvað þá á þessum litla markaði sem sé hér.
Umfangsmiklar kröfur á matvælaframleiðendur
Umsjónarmenn þáttarins spyrja Sigurð Helga hvort framleiðendur séu að taka þann pól í hæðina að vilja svolítið berjast gegn þessum kröfum og reyna að verja hagsmuni framleiðendanna og kannski í rauninni halda í óbreytt ástand. Sigurður Helgi svarar því til að framleiðendur á Íslandi hafi verið að horfa til þess að breyta sínum umbúðum og minnka umbúðir í samræmi við markmið reglugerðarinnar. „Ég held að fæstir séu nú endilega ósammála markmiðunum. Kannski aðallega bara spurning um hvort að leiðin sem er farin og hvort að í rauninni það að einhvern veginn svona umbreyta þessu í rauninni án fyrirvara þannig séð og jafnvel áður en að tæknin er fyllilega komin að fara að láta framleiðendur fjárfesta í nýrri tækni. Til dæmis framleiðendur sem eru kannski að framleiða 300 vörur hér á landi þurfa hreinlega að breyta hönnun, jafnvel pökkunarvélum og línum og bara öllu heila klabbinu. Það er ekki ein einasta vara sem að mun uppfylla þessar kröfur, og þessar kröfur verða jafnvel bara komnar inn eftir eitt ár.“
Sigurður Helgi segir að það sem fylgi þessu líka sé rosalegt bókhald og skráning, utanumhald. Hann nefnir að til að mynda þurfi að fara að uppfæra til dæmis tollkerfi í kringum þetta, því að það sé gert ráð fyrir að allar umbúðir sem séu fluttar til landsins þurfi vottun og það þurfi skráningarkerfi fyrir þetta og svo framvegis. „Þannig að þetta eru rosalega umfangsmiklar kröfur.“
Gætum setið uppi með tvöfalt kerfi
Þegar umsjónarmaður spyr Sigurð Helga að því hvort við græðum eitthvað á því að sitja eftir þegar að öll Evrópa ætli að hoppa á þennan vagn svarar hann að það sé með blessaða einsleitnina á markaði. „En það er aftur á móti líka þannig að þó að við skiptum út eins og til dæmis bara í endurvinnslunni. Þó að við skiptum út okkar kerfi þá þurfum við samt líka að taka á móti vörum sem að kannski uppfylla ekki allar kröfur og þá ertu í rauninni kominn með svona, já þá er þetta tvöfalt kerfi sem þú hefur í rauninni, þú situr svolítið uppi með.“ Þá nefnir Sigurður að álumbúðir væru mjög hátt hlutfall í drykkjarvöru í dag og það sé ekki komið endilega í ljós hvernig þetta regluverk muni vera á endanum.
Umhverfisáhrif takmörkuð eða jafnvel aukin
Umsjónarmaður bendir á að það sé búið að samþykkja þetta í Evrópu og Sigurður Helgi segir að það sé búð að setja reglugerð sem komi til framkvæmda átján mánuðum síðar sem er þá í ágúst á næsta ári. Hann segir að þetta sé sett með heimildum til að setja sem framkvæmdatilskipanir. „Þannig að mikið af þessum ákvæðum og mikið af því sem að þarna kemur fram í reglugerðinni á eftir að skilgreina og móta betur. Það á eftir að koma, svo náttúrulega fyrir utan gæti komið dómaframkvæmd og bara í rauninni á eftir að koma í ljós hvernig framkvæmdin verður. Og já, þannig að þetta er svona, þetta er smá spurning um einmitt hvort að sé í rauninni, í fyrsta lagi hvort að við séum að fara að takmarka umhverfisáhrif eða jafnvel auka þau með því að vaða í þetta núna.“
Minna af varnarefnum í landbúnaði á Íslandi en í Evrópu
Sigurður Helgi segir að það sé náttúrulega búið að vera að reyna að greina þetta eftir fremsta megni og það leiði ýmislegt í ljós en ekkert endilega víst hvernig þetta endi allt saman. Hann nefnir sem dæmi kartöflur þar sem væri einmitt spurning hvort að þyrftu að vera í stykkjatali eða mætti safna þeim saman í stærri umbúðir og svo framvegis. Umsjónarmaður bendir á að það þyrfti þá að vera 1,5 kíló í pokanum og Sigurður Helgi segir að það væri sama með blómkál og brokkolí sem væru töluvert viðkvæmar varðandi líftíma og matvælaöryggi og annað. Þá nefnir hann að á Íslandi værum við í rauninni að nota töluvert minna af varnarefnum í landbúnaði en til dæmis í Evrópu. „Þannig að geymsluþolið getur verið takmarkað af þeim sökum. Sem að við teljum nú mjög gott og eftirsóknarvert.“ Hann segir að ef að staðan sé sú að vörurnar skemmist í hillum í verslunum, að þá gæti þurft einmitt að fara að beita einhverjum sambærilegum aðferðum og er í Evrópu til að auka geymsluþol og matvælaöryggi og annað.
Leyfa þessu að þróast í Evrópu áður en við hoppum á vagninn
Þegar talið best að litlum umbúðum þá segir Sigurður Helgi að það snúi aðallega gagnvart hótelum og veitingastöðum. „Eftir því sem ég kemst næst að þá eins og ef þú ert að taka mat með heim eða þannig, að þá er þetta ekkert endilega bannað. En þetta mun alltaf falla undir kröfurnar um náttúrulega að bara í rauninni, já, takmarkað plastmagn og svo framvegis. Þetta þarf náttúrulega að uppfylla þessar kröfur um endurnýtingarhlutfall í umbúðunum. Og þar er til dæmis bara eins og, já, umbúðir hér á landi eru að mestu leyti, já, uppfylla ekki þær kröfur og sú tækni í rauninni ekki langt á veg komin. Þannig að það er svona spurning eins og fyrir örmarkað hérna hvort að það væri hentugra að hinkra og leyfa þessu aðeins að þróast í Evrópu áður en að við hoppum á vagninn.“
Á vef RÚV er hægt að hlusta á viðtalið við Sigurð Helga í heild sinni.
RÚV, 3. júní 2025.