Opinber umræða um fagurfræði bygginga á villigötum
Í opinberri umræðu undanfarið hefur borið á því að fagurfræði bygginga sé sett undir smásjá með þeim rökum að hún feli í sér óhóflegar kröfur arkitekta sem leiði til þess að gæði fari halloka eða að kostnaður fari fram úr áætlunum. Þessi nálgun byggir á misskilningi sem þarf að leiðrétta. Þetta segir Eyrún Arnarsdóttir, viðskiptastjóri á mannvirkjasviði SI, í grein á Vísi með yfirskriftinni „ Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum.
Opinberir verkkaupar geri skýlausa kröfu um úrvals fagurfræði
Eyrún segir í greininni að krafa um að bygging sé fögur gangi ekki gegn öðrum nauðsynlegum þáttum eins og gæðum, hagkvæmni eða tæknilegum lausnum. Þvert á móti sé það svo að fegurð sé órjúfanlegur hluti góðs arkitektúrs – og þar með gæði. Opinberir verkkaupar, sem gegni mikilvægu hlutverki í mótun byggðs umhverfis almennings, ættu að gera skýlausa kröfu um úrvals fagurfræði, samhliða öðrum gæðum. Slíkt skili sér ekki aðeins í betri byggingum heldur einnig í auknum samfélagslegum árangri til lengri tíma.
Góður arkitektúr getur stuðlað að bættri líðan
Þá segir Eyrún að það sé alltaf hægt að deila um fegurð en í þessari orðræðu sé frekar átt við líðan fólks og upplifun. Það skipti máli hvernig fólki líður í þeim byggingum sem það ver tíma sínum í, hvort sem það er á heimili, vinnustað, í skóla eða á hjúkrunarheimili. Hún segir að rannsóknir frá Norðurlöndunum sýna ótvírætt að góður arkitektúr geti stuðlað að bættri líðan og nefnir dæmi um bættan námsárangur í skólum og minni notkun róandi lyfja og færri inngrip til að stöðva skaðlega hegðun fólks með geðrænan vanda sem dvelji á spítala.
Landslagarkitektar þátttakendur frá fyrstu stigum
Einnig nefnir Eyrún landslagsarkitektúr sem sé ekki síður mikilvægur í þessu tilliti. Fjölmargar rannsóknir sýni fram á að náttúran hafi jákvæð áhrif á heilsu fólks. Vel hannað útirými geti bætt lýðheilsu og styrkt tengsl okkar við náttúruna. Því esémikilvægt að landslagsarkitektar taki virkan þátt í þróun byggða og hönnun mannvirkja frá fyrstu stigum. Hún segir að umhverfið skipti máli og mikilvægt sé að gera ráð fyrir skipulögðum grænum svæðum og náttúrulegu umhverfi í kringum byggingar. Eyrún segir að með aðkomu landslagsarkitekta í upphafi verkefna tryggjum við ekki einungis aðgengi fólks að grænum svæðum heldur stuðlum um leið að endurheimt og aukningu líffræðilegrar fjölbreytni. Fagurfræðileg gæði í hönnun bygginga og landslags sé ekki aukaatriði heldur lykilbreyta sem hafi mælanleg áhrif og að umhverfi sem styðji við heilsu og vellíðan fólks skili bæði samfélagslegum og efnahagslegum ávinningi.
Gagnrýnin í opinberri umræðu beinist að arkitektinum
Í greininni segir Eyrún að samvinna ólíkra aðila sem koma að uppbyggingu mannvirkja, s.s. verkkaupa, arkitekta, verkfræðinga og verktaka, stuðli að auknum gæðum. Aukið samtal og virðing fyrir ólíkum sjónarhornum styrki verkefnin og dragi úr hættu á mistökum. Hún segir að sífellt oftar megi sjá að þegar upp komi ágallar á mannvirkjum eða kostnaðaráætlanir standist ekki, beinist gagnrýnin í opinberri umræðu fyrst og fremst að „arkitektinum sem fór á flug“. Oftar en ekki dragi slíkur málflutningur athyglina frá raunverulegum orsökum ágallanna sem auki á upplýsingaóreiðu og sé til þess fallinn að rýra traust á greinina í heild sinni. Eyrún segir sérstaklega bagalegt sé að sjá fulltrúa opinberra verkkaupa eða stjórnmálafólk, sem geti í krafti stöðu sinnar haft mikil áhrif á þróun greinarinnar, ýta undir slíkan málflutning.
Skortir samræmd vinnubrögð við útfærslu kostnaðaráætlana
Jafnframt vekur Eyrún athygli á gerð kostnaðaráætlana og segir þær mikilvægt tól við ákvarðanatöku í byggingar- og mannvirkjagerð. Markmið þeirra sé að áætla raunhæfan heildarkostnað verkefnis og styðja þannig þá ákvörðun hvort eigi að ráðast í verkefnið. Kostnaðaráætlun verði þó aldrei betri en þær upplýsingar sem liggi til grundvallar hverju sinni og því þurfi að gera ráð fyrir mismikilli óvissu við gerð áætlana. Hún segir að þar af leiðandi sé ekki óeðlilegt að verkefni fari fram úr kostnaðaráætlun ef ófullnægjandi upplýsingar hafi verið til staðar um umfang verkefnis. Í slíkum tilvikum þurfi að vera ljóst hversu mikil vikmörkin eru á væntum endanlegum kostnaði verkefnis og taka ákvörðun út frá því. Eyrún segir að hér á landi hafi skort samræmd vinnubrögð við útfærslu kostnaðaráætlana, bæði hjá opinberum aðilum og á almennum markaði. Til að bregðast við því hafi Samtök arkitektastofa, Félag ráðgjafarverkfræðinga og Mannvirki – félag verktaka tekið höndum saman og unnið einfalda samræmda aðferðafræði við gerð kostnaðaráætlana. Aðferðafræðin byggi á sömu hugmyndafræði og notast sé við hjá American Association of Cost Engineers (AACE) en sú aðferðafræði sé tilvalin í stærri verkefnum. Hún segir að samtökin hvetji verkkaupa til að kynna sér gögnin og aðferðafræðina á www.kostnadur.is.
Aukin samvinna lykill að auknum gæðum og nýsköpun í mannvirkjagerð
Í niðurlagi greinar sinnar hvetur Eyrún til samvinnu og segir að aukin samvinna og virðing fyrir þekkingu hvers og eins, hvort sem það séu arkitektar, verkfræðingar, verktakar eða verkkaupar, sé lykillinn að auknum gæðum og nýsköpun í mannvirkjagerð. „Góður arkitektúr er ekki skraut heldur lykilþáttur í að skapa heilnæmt, sjálfbært og samkeppnishæft samfélag. Það er brýnt að verkkaupar átti sig á þessu og taki, í gegnum sín innkaup, virkan þátt í að móta og þróa nýjar lausnir í byggingariðnaði sem sameina fagurfræði, gæði og framsýni.“
Hér er hægt að lesa grein Eyrúnar í heild sinni.
Vísir, 25. júní 2025.