Fyrirhyggja sem lagði drög að sjálfstæði í orkumálum
Ekkert sjálfsagt við sjálfstæði í orkumálum er yfirskrift greinar Péturs Blöndals, framkvæmdastjóra Samáls, sem birt er í ViðskiptaMogganum. Þar segir Pétur að fyrirhyggja þeirra sem lögðu drög að sjálfstæði Íslands í orkumálum hafi verið mikil. Hann vísar í nýútkomna bók Jóhannesar Nordals Lifað með öldinni þar sem kemur fram að augljóst hafi verið „að stofnkostnaður þeirra virkjana sem reisa þyrfti til að sjá nýrri stóriðju fyrir orku væri langt umfram fjárhagsgetu Íslendinga“. Alþjóðabankinn hafi stigið inn í fjármögnunina með erlendu lánsfé, en mat það algjörlega óraunhæft að virkja við Búrfell, sem hafi verið hagstæðasta orkuöflunin fyrir Íslendinga, „án þess að selja verulegan hluta orkunnar til stóriðju“. Að mati bankans var „bygging Búrfellsvirkjunar ásamt sölu verulegs hluta orkunnar til stóriðju arðbær og viðráðanleg framkvæmd, bæði með tilliti til stærðar íslenska hagkerfisins og mögulegs ábata af framkvæmdinni“. Taldi bankinn „að á Íslandi væri ekki kostur á annarri opinberri framkvæmd sem væri álitlegri eða áhrifameiri til að auka fjölbreytni íslenska hagkerfisins“.
Mikilvægi öflugs og fjölbreytts atvinnulífs
Pétur segir í greininni að mikilvægi öflugs og fjölbreytts atvinnulífs verði aldrei skýrari en þegar áföll dynji yfir. Í heimsfaraldrinum hafi íslenskt atvinnulíf orðið fyrir þungu höggi þegar skrúfað hafi verið fyrir ferðalög og það hafði aftur fordæmalaus áhrif á afkomu ríkissjóðs. Hann segir að sem betur fer fyrir íslenskt þjóðarbú hafi staða ríkissjóðs verið sterk, þannig að þetta var ekki rothögg, en hallinn á fjárlögum hafi numið hundruðum milljarða og enn hafi ekki tekist að vinda alveg ofan af honum. Hann segir að lexían sé einföld, þegar gefi á bátinn hjá fyrirtækjum í landinu, sem skapi verðmæti alla daga, þá hafi það bein áhrif á velferð þjóðarinnar. Tekjur ríkissjóðs dragist saman, við stöndum ekki undir velferðinni og til lengri tíma grafi það undan tækifærum og lífskjörum.
Áliðnaður kemur sterkur inn
Pétur segir í greininni að álútflutningur hafi numið 396 milljörðum eða um 24% útflutningstekna á síðustu fjórum ársfjórðungum. Enn sem fyrr komi því áliðnaðurinn sterkur inn, þegar skóinn kreppi í efnahagslífinu. Ef horft sé til heildarframlags iðnaðar megi gera ráð fyrir að hann hafi skilað 45% útflutningstekna á liðnu ári. Ekki þurfi að fara nema nokkra áratugi aftur tímann, til að rifja upp að helsta vandamálið hafi verið einhæfur útflutningur og að afkoma þjóðarbúsins hafi fyrst og fremst ráðist af þorskverði. Nú sé öldin önnur, sjávarafurðir skiluðu 337 milljörðum eða 20% af heildarútflutningi, og sýni það vel að stoðunum undir afkomu þjóðarinnar hefur fjölgað.
Orkukrísan ekki náð hingað
Pétur nefnir Úkraínustríðið sem annað dæmi um að ytri aðstæður geti valdið áföllum í efnahagslífinu og að átökin hafi valdið orkukrísu í Evrópu og hátt orkuverð hafi orðið til þess að atvinnulífið hafi víða lent í þrengingum. Til marks um það megi nefna að álframleiðsla í Evrópu hafi dregist saman um 25% og ef einungis sé horft til ríkja ESB sé samdrátturinn 46%. Hann segir að hér á landi höfum við notið þess að vera sjálfstæð í orkumálum og orkukrísan hafi því ekki náð hingað, svo neinu nemi.
Orkuiðnaður sveiflujafnar efnahagslífið
Þá segir Pétur í greininni að við værum ekki á þessum stað, ef ekki væri fyrir uppbyggingu í nýtingu endurnýjanlegrar orku í hálfa öld. Byggst hafi upp öflugur orkugeiri, þar sem þekkingin sé orðin útflutningsvara, og samhliða því orkuiðnaður sem skili björgum í bú og sveiflujafnar efnahagslífið. Það sé ekki sjálfsagt.
Hér er hægt að lesa grein Péturs í heild sinni.
ViðskiptaMogginn, 7. desember 2022.